دوره 31، شماره 5 - ( مرداد 1402 )
جلد 31 شماره 5 صفحات 6704-6693 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Salavati M, Torkzade A, Ranjbarian P, Hashemi Seyghalani Z. Prevalence and Morphology of the Middle Mesial Canal in the First and Second Mandibular Molars Using Cone-Beam Computed Tomography. JSSU 2023; 31 (5) :6693-6704
URL: http://jssu.ssu.ac.ir/article-1-5779-fa.html
URL: http://jssu.ssu.ac.ir/article-1-5779-fa.html
صلواتی محمدرضا، ترک‌زاده آزاده، رنجبریان پریسا، هاشمی صیقلانی زهرا. بررسی شیوع و مورفولوژی کانال مزیال میانی در دندان‌های مولر اول و دوم فک پایین با استفاده از توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی. مجله علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي شهید صدوقی يزد. 1402; 31 (5) :6693-6704
متن کامل [PDF 1245 kb]
(201 دریافت)
| چکیده (HTML) (313 مشاهده)
متن کامل: (97 مشاهده)
مقدمه
آگاهی از آناتومی معمول دندان‌ها و هم‌چنین تنوع آناتومیکی در دندان‌ها از شروط ضروری درمان ریشه موفق بوده و خطا در این زمینه می‌تواند منجر به شکست درمان شود. یکی از عوامل موثر برآناتومی و مورفولوژی دندان‌ها ژنتیک است. (1) دندان‌های مولر دائمی فک پایین شایع‌ترین دندان‌هایی هستند که در دندانپزشکی نیاز به درمان ریشه دارند. ریشه‌های مزیال دندان‌های مولر فک پایین به‌طور معمول دارای یک کانال مزیوباکال (MB) و یک کانال مزیولینگوال (ML) هستند، در حالی‌که ریشه‌های دیستال آنها معمولاً یک کانال مرکزی دارند (D) (2) بین دو کانال در ریشه مزیال، یک اتصال باریک وجود دارد که به‌عنوان ایسموس شناخته می‌شود که شامل بافت پالپ است. تغییرات آناتومیکی در این ناحیه سبب ایجاد کانال دیگر بنام کانال مزیال میانی (MMC) با شیوع 0/26 – 53/8 درصد شده و آماده‌سازی بیش از حد آن سبب پرفوریشن می‌شود (3). برخی مطالعات نشان می‌دهند که MMC در فاصله مساوی ازکانال‌های MBو ML قرار دارد و برخی دیگر نشان می‌دهند که به یکی از دو کانال اصلی نزدیک‌تر است (4) CBCT با ثبت سه‌بعدی ساختار مورد نظر با رزولوشن بالا و با غلبه بر مشکلات تصویربرداری دو بعدی امکان آنالیز دقیق‌تری با دوز پایین اشعه را فراهم می‌کند (5,6). تاکنون مطالعات کمی جهت بررسی آناتومی و مورفولوژی شده دندان‌های مولر پایین توسط CBCT انجام شده است. با توجه به اینکه و دندان‌های مولر مورفولوژی پیچیده‌ای داشته و کانال درمان نشده یکی از مهم‌ترین دلایل شکست درمان ریشه است لذا هدف از این مطالعه تعیین شیوع و مورفولوژی کانال مزیال میانی در دندان‌های مولر اول و دوم فک پایین با استفاده از CBCT در جمعیت اصفهان و رابطه آن با فاصله بین اوریفیس کانال‌ها می‌باشد.
روش بررسی
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیف گذشته‌نگراست و تعداد 180 کلیشه رادیوگرافی CBCT (115 زن و 65 مرد) از نمونه‌های موجود در آرشیو بیماران مراجعه‌کننده به رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی آزاد اصفهان جهت انجام درمان‌های دندانپزشکی بین سال‌های 1400-1390 جمع‌آوری شده است. معیارهای ورود به مطالعه در دسترس بودن کلیشه¬های CBCT با کیفیت بالا، وجود دندان‌های مولر هر دو طرف مندیبل در کلیشه‌های جمع‌آوری شده، عدم وجود درمان اندودنتیک قبلی، عدم وجود هرگونه ضایعه پری‌آپیکال، پوسیدگی کرونال، تحلیل داخلی و خارجی ریشه و تکامل کامل ریشه و رویش کامل دندان است (7,8). تصاویر توسط دانشجوی سال آخر دندانپزشکی و زیر نظر یک متخصص رادیولوژی فک و صورت مورد بررسی قرار گرفتند، در این بررسی در صورتی‌که طول مسیرهای داخل ریشه بیشتر از 16 میلی‌متر از سطح اکلوزال یا بیشتر از 4 میلی‌متر از سطح اوریفیس باشد تحت عنوان کانال تعریف می‌شود (9,10). برای تعیین حجم نمونه در این پژوهش از نرم‌افزار G*Power 3.1.9.4 استفاده شد (11). بنابراین حداقل نمونه مورد نیاز با انتخاب آزمون مقایسه میانگین بین دو گروه مستقل، با تعیین اندازه اثر متوسط (d= 0/5) ، میزان خطای نوع اول 5 درصد (α =0/05) و توان آزمون نود درصد (ρ = 1- β =0/90)در کل، تعداد 172 نفر ارزیابی شد. اما از آنجا که امکان از بین رفتن مشاهدات دموگرافیکی یا بالینی در جامعه وجود دارد، با احتساب پنج درصد از تعداد نمونه ارزیابی شده به عنوان داده-هایی برای بازیابی مشاهدات گمشده، نمونه پیشنهادی در این پژوهش تقریباً 180 نفر می‌باشد. تمام تصاویر توسط دستگاه Galileos CBCT system (Sirona, Germany, bensheim) با وکسل سایز 0/12میلی‌متر و با میدان دید 50 ×50 ×60 میلی‌متر و زمان اکسپوژر 12 ثانیه تهیه شدند. تصاویر در مقاطع آگزیال، کرونال و ساجیتال توسط نرم‌افزار OnDemand 3D (Cybermed Inc ,Seoul ,Republic of Korea) بازسازی شدند جهت بررسی تعداد ریشه‌ها و موقعیت کانال‌ها مقاطع پاراکرونال و پاراساژیتال طوری بازسازی شد که مسیر و مورفولوژی کانال از بعد باکولینگوالی و بعد مزیودیستالی به راحتی قابل مشاهده بودند. در بازسازی‌های پاراساجیتال و پاراکرونال ضخامت‌های برش 5/0میلی‌متر و فواصل بین برش 1 میلی‌متر بود. دندان‌هایی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، جهت تعیین تعداد ریشه‌ها، تعداد و فاصله اورفیس کانال‌های ریشه، وجود و محل MMC و هم‌چنین وجود کانال دیستال دوم در همراهی با MMC ثبت شد.
تجزیه و تحلیل آماری
تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح توصیفی با استفاده از میانگین و انحراف معیار و فراوانی و درصد و ترسیم نمودارهای مرتبط، در سطح استنباطی با استفاده از تی مستقل اقدام به تحلیل نتایج در نرم‌افزارversion 16 SPSS در سطح خطای 5% گردید.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (واحد خوراسگان) تکمیل شده است. (IR.IAU.KHUISF.REC.1400.097)
1. پیش از شروع کار شرکت‌کننده (داوطلب) از موضوع و روش اجرا مطالعه مطلع شد.
2. از اطلاعات خصوصی و شخصی داوطلبین محافظت شد.
3. نتایج در صورت تمایل برای آنها تفسیر شد.
4. در صورت مشاهده هرگونه اختلال، راهنمایی‌های لازم جهت پیگیری به داوطلبین ارائه شد.
5. مشارکت در تحقیق موجب هیچگونه بار مالی برای شرکت‌کنندگان ندارد.
6. این پژوهش با موازین دینی و فرهنگی آزمودنی و جامعه هیچ گونه مغایرتی ندارد.
7. پیش از شروع کار موضوع در شورای پژوهشی دانشکده تایید شده و مجوز‌های لازم صادر شد.
8. نمونه‌های موجود در آرشیو قبلا به جهت درمان و با رضایت آگاهانه از بیمار اخذ شده و در روند درمان بیمار تاثیری نداشته است.
نتایج
در این مطالعه 180 عدد کلیشهCBCT از 180 بیمار (115 زن و 65 مرد) که مولرهای اول و دوم سمت راست و چپشان در دهان موجود بود، مورد بررسی قرار گرفتند. از نرم افزارSPSS ورژن 26 در تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شده است. از کل افراد 3 زن دارای مولر دوم چپ تک کانال بودند و 2 زن دارای مولر دوم راست تک کانال بودند. در کل جمعیت 9 نفر (5 زن و 4 مرد) دارای مولر دوم چپ و 8 نفر (4زن و 4 مرد) دارای مولر دوم راست دوکاناله و بودند. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های M-D از‌هم در مولر دوم چپ در زنان 3/69 و در مردان 2/79 بود( جدول1). فاصله اوریفیس کانال‌های M-D در زنان و مردان در سطح اطمینان 95 درصد یکسان است وآزمون ناپارامتری یومن ویتنی معنی‌دار نیست (0/069=p). میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های M-D از‌هم در مولر دوم راست در زنان 3/73 و در مردان 2/85 بود (جدول1). و این فاصله در زنان به‌طور معناداری بیشتر است (0/029=p) در مولر اول چپ، میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D در زنان 4/27 و در مردان 4/18 بود. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های ML-D در زنان 4/13 و در مردان 4/06 و میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-ML در زنان 2/76 و در مردان 2/87 بود. آزمون پارامتری تی مستقل در هر سه فاصله بین زنان و مردان معنی‌دار نشد بنابراین میانگین فواصل اوریفیس کانال‌های MB-D ، ML-D و MB-ML در زنان و مردان تفاوت معنی‌دار ندارد و یکسان است. در مولر اول راست، میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D در زنان 4/12 و در مردان 4/21 بود. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های ML-D در زنان 4/03 و در مردان 4/06 و میانگین فاصله‌ی اوریفیس کانال‌های MB-MLدر زنان 2/6 و در مردان 2/86 میلی‌متر بود. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله MB-D و ML-D بین زنان و مردان معنی‌دار نشد، ولی در فاصله MB-ML بین زنان و مردان معنی‌دار و در مردان بیشتر از زنان بود (نمودار1). در مولر دوم چپ، میانگین فاصله‌ی MB-D در زنان 3/97 و در مردان 4/23، میانگین فاصله ML-D در زنان 4/03 و در مردان 4/23 و میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/76 و در مردان 2/83 میلی‌متر بود. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله MB-ML و ML-D بین زنان و مردان تفاوت معنی‌داری نداشت ولی فاصله MB-D در مردان بیشتر از زنان بود (نمودار2). در مولر دوم راست، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/88 و در مردان 4/09، میانگین فاصله ML-D در زنان 4/06 و در مردان 4/22 و میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/65 و در مردان 2/83میلی‌متر بود. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف درهر سه فاصله در هر دو جنس توزیع نرمال را تایید کرد. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله ML-D و MB-D بین زنان و مردان معنی‌دار نشد. بنابراین این فاصله درهر دو جنس برابر است ولی میانگین فاصله MB-ML به طور معناداری در مردان بیشتر از زنان است (نمودار3). میانگین فاصله ML-D در زنان 2/49 و در مردان 4/06 میلی‌متر، میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/74 و در مردان 3/22 میلی‌متر بود و میانگین فاصله DB-DL در زنان 2/30 و در مردان 3/02 میلی‌متر بود. با استفاده از آزمون ناپارامتری یومن ویتنی می‌توان گفت میانگین این فواصل در زنان و مردان تفاوت معنی‌دار نداشته و یکسان است (جدول 7). با استفاده از آزمون یومن ویتنی نتیجه‌گیری شد که این فواصل بین زنان ومردان تفاوت معناداری ندارند معنی‌دار نشد. 2نفر دارای مولر دوم چپ در کانال چهار بودند که هر دو آنها زن بودند. در مولر دوم چپ، میانگین فاصله MB-D در 2/7 میلی‌متر، میانگین فاصله ML-D در 2/74، میانگین فاصله MB-ML در 2/05 میلی‌متر و میانگین فاصله در DB-DL 2/66 میلی‌متر بود. فقط یک مرد دارای مولر دوم راست چهارکاناله بود. فاصله MB-D ، 4/55 میلی‌متر، فاصله ML-D 4/39 میلی‌متر، فاصله MB-ML 3/34 میلی‌متر و فاصله DB-DL 95/2میلی‌متر بود. در کل افراد یک زن دارای مولر اول چپ در میدمزیال مثبت سه کاناله بود. فاصله MB-D، 4/31 میلی‌متر و فاصله ML-D 4/62 میلی‌متر، فاصله MB-MM 1/41 میلی‌متر و فاصله MM-ML، 1/41 میلی‌متر بود. در کل افراد یک زن دارای مولر دوم راست در میدمزیال مثبت سه‌کاناله بود. فاصلهMB_D 3/99 میلی‌متر، فاصله ML_D 4/03 میلی‌متر، فاصله MB_MM 91/0 میلی‌متر و فاصلهML-MM 1/28 میلی‌متر بود.
جدول 1: فاصله مزیال-دیستال در مولر دوم چپ و راست دو کاناله به تفکیک جنسیت بر حسب میلی‌متر با استفاده از آزمون وآزمون ناپارامتری یومن ویتنی
جدول2: فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیوباکال-مزیولینگوال در مولر اول چپ سه‌کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
171 نفر( 5/47 درصد) دارای مولر اول چپ سه کاناله بودند که 109 نفر (63/7%) زن و62 نفر (36/3 %) آنها مرد بودند( جدول2).
جدول 3: فاصله مزیوباکال-دیستال ، مزیولینگوال -دیستال و مزیوباکال-مزیودیستال در مولر اول راست سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
173 نفر( 48%) دارای مولر اول راست سه کاناله بودند که 111 نفر(64/2%) آنها زن و 62نفر(35/8%) آنها مرد بودند(جدول3).
نمودار 1: میانگین فواصل در مولر اول راست 3 کاناله
جدول 4. فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیوباکال-مزیولینگوال در مولر دوم چپ سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
166 نفر(1/46%) دارای مولر دوم چپ سه کاناله بودند که 105 نفر (63/3%) زن و 61 نفر(36/7%) آنها مرد بودند( جدول4).
نمودار 2: میانگین فواصل در مولر دوم چپ 3 کاناله
جدول 5: فاصله مزیوباکال- دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیولینگوال- مزیوباکال در مولر دوم راست سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
168 نفر(46%) دارای مولر دوم راست سه کاناله بودند که 108 نفر(64/3%) زن و 60 نفر(35/7%) آنها مرد بودند(جدول5)
نمودار 3: میانگین فواصل در مولر دوم راست 3 کاناله
جدول 6: فاصله مزیوباکال-دیستال ، مزیولینگوال-دیستال، مزیوباکال-مزیولینگوال دیستوباکال-دیستولینگوال در مولر اول چپ چهار کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
7نفر (1%) دارای چهار کانال در مولر اول چپ بودند که 4 نفر(57/1%) زن و 3 نفر (42/9 %) آنها مرد بودند.
در مولر اول چپ، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/24 و در مردان 4/42میلی‌متر بود(جدول 6).
جدول 7: فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال ، مزیوباکال-مزیولینگوال و دیستوباکال-دیستولینگوال در مولر اول راست چهار کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
7نفر (1%) دارای چهار کانال در مولر اول راست بودند که 4 نفر(57/1%) زن و 3 نفر)42/9 %( آنها مرد بودند. در مولر اول راست، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/36 و در مردان 51/3 میلی‌متر، میانگین فاصله ML-D در زنان 3/84و در مردان 3/81 میلی‌متر ، میانگین فاصله MB-ML در زنان 3/11 و در مردان 2/99 میلی‌متر و میانگین فاصله DB-DL در زنان 2/48و در مردان 3/32 میلی‌متر بود.
بحث
با توجه به فراوانی مطالعاتی که در مورد تنوعات آناتومیک مولرهای فک پایین وجود دارد دندانپزشک باید قبل از آن که درمان کانال ریشه انجام شود، دندانپزشک باید دانشی کافی نسبت به مورفولوژی پالپ دندان مورد نظر داشته باشد (12). هم‌چنین باید اهتمام خاصی به مشاهده اتاقک پالپ در حین درمان اندودنتیک بورزد تا محل کانال‌های اضافی را در صورت وجود پیدا و آنها را پاکسازی کند. عدم پاکسازی و پر نکردن حتی قسمتی از یک کانال می تواند باعث شکست در درمان کانال ریشه شود (16-13). تنوع آناتومیک کانال ریشه مولرهای فک پایین به خوبی در مطالعات مختلف مستند شده است. وجود MMC در مولرهای فک پایین یکی از این تغییرات مورفولوژیکی است. میزان بروز MMC در مولرهای تحتانی بسته به معیارهای مطالعه از حدود 0/95% تا 46/2% متغیر است (17,18). La و همکاران ، اولین مطالعه موردی را ارائه کردند که سودمندی تصویربرداری CBCT را برای تشخیص دقیق و مدیریت کانال MM برجسته کرد (19). مطالعه آنها، یک case report بود، که برخلاف مطالعه ما ارتباط عوامل مرتبط با بیمار و دندان را با شیوع کانال MM ارزیابی نکرد. مطالعات دیگر با استفاده از روش‌های رادیولوژیک مانند تصویربرداری توموگرافی پزشکی، تصویربرداری توموگرافی کامپیوتری میکرو، و تصویربرداری CBCT با میدان دید محدود، به بررسی شیوع کانال MM پرداخته‌اند (20,21). در این مطالعات هم برخلاف مطالعه ما ویژگی‌های مربوط به بیمار و آناتومیک دندان‌ها به‌عنوان متغیرهای اثرگذار ارزیابی نشدند. از سویی دیگر، این مطالعات در شرایط آزمایشگاهی بودند و از این رو، نتایج آنها ممکن است کاربرد محدودی در یک موقعیت بالینی داشته باشد؛ که این محدودیت در مطالعه ما نیز وجود دارد. برخلاف مطالعه ما که بررسی فقط توسط CBCT انجام شد ، Azim و همکاران و هم‌چنین مطالعه Karapinar-Kazandag و همکاران بیان کردند که استفاده از میکروسکوپ دندانی در یافتن کانال مزیال میانی سودمند است (2,18). در مطالعه‌ای که توسط Akbarzadeh انجام شد شیوع کلی کانال MM با استفاده از CBCT، 14/7% تعیین شد؛ ثابت شد که فاصله بین اوریفیس‌های کانال‌های مزیوباکال و مزیولینگوال قویا بستگی به وجود کانال مزیال میانی دارد و بیماران با سن کمتر از 42 سال 4 برابر کمتر احتمال وجود کانال مزیال میانی نسبت به افراد بالای 42 سال دارند (22). ولی این مطالعه فقط بر روی مولرهای اول مندیبل انجام شد. متغیر سن در مطالعه ما مورد بررسی قرار نگرفته است و همین عامل می‌تواند یکی از دلایل متفاوت بودن نتایج باشد. هم‌چنین طبق نتایج مطالعه ما هیچ تفاوت معناداری بین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D ،ML-D ، MB-ML و DB-DL مولرهای اول سمت راس و چپ در زنان و مردان وجود نداشت. در مطالعه‌ای دیگر فاصله اوریفیس کانال‌های MB و ML در مولرهای فک پایین در نماهای اگزیال و ساژیتال CBCT در حضور یا عدم حضور MMC اندازه‌گیری شد. نتایج این مطالعه تفاوت آماری معنی‌داری را نشان نداد بنابراین فاصله بین کانال‌های MB و ML در مولرهای فک پایین نمی‌تواند به عنوان معیاری برای تشخیص وجود MMC استفاده شود (23). اما در مطالعه‌ای دیگر نشان داده شد که ویژگی‌های آناتومیک MB و ML مانند فاصله بین 2 دو اوریفیس نیز می‌تواند به‌طور قابل‌توجه‌ای بروز کانال‌های MM را پیش‌بینی کند. به این صورت که بروز یک کانال MM به‌طور معکوس با فاصله دهانه MB-ML مرتبط بوده و به ازای هر 1 میلی‌متر افزایش در فاصله بین اوریفیس‌های MB-ML، احتمال شناسایی کانال MM به میزان 2 کاهش می‌یابد (22). در مطالعه باقرپور و همکاران شیوع کانال میدمیزال 4 درصد گزارش شد (24). شاکری و همکاران در ساری، شیوع کانال‌های میدمزیال را 3 درصد اعلام کردند (25). نصرت و همکاران در مطالعه خود که به بررسی شیوع کانال مزیال میانی پرداختند تعداد 75 دندان مولر اول و دوم را بررسی کردند و نرخ شیوع میدمزیال را 20 درصد بیان نمودند (26). هم‌چنین در مطالعهAzim و همکاران شیوع کانال میدمزیال در 91 مولر مندیبل 46 درصد بیان شد (18). نتایج تحقیق حاضر شیوع کمتری را نسبت به نتایج بیان شده در تحقیق‌های پیشین نشان می‌دهد که با درنظر گرفتن روش مشابه در تحقیقات این اختلاف ممکن است به دلیل پایین‌تر بودن حجم نمونه در مطالعات ذکر شده، متفاوت بودن سن تعداد مرد و زن و نژاد جمعیت انسانی باشد. در این رابطه، Versian و همکارانش (21) در مطالعه خود با بررسی دو جمعیت متفاوت از برزیل و ترکیه بیان نمودند که نژاد، عاملی موثر در شیوع کانال MM است. این مساله اهمیت بررسی بیشتر نژاد در درمان ریشه و منظور کردن نتایج آنها در درمان‌های بالینی را نشان می‌دهد. البته نظراتی خلاف این موضوع نیز بیان شده است ؛ به عنوان مثال در تحقیق Nosrat و همکاران (26) بیان شد که اختلاف معناداری بین وجود کانال میدمزیال و جنسیت، نژاد، نوع دندان مولر وجود ندارد. بر خلاف این نتایج در مطالعه‌ی ما شیوع کانال MM در مولرهای اول بیشتر از مولرهای دوم بود.هم‌چنین ابن کانال فقط در مولر دوم جنس مونث یافت شد که ممکن است به دلیل بالاتر بودن تعداد زنان در مطالعه باشد. طهماسبی و همکاران در تحقیق خود بیان نمودند 16/4 درصد از دندان‌ها کانال مزیال میانی واقعی داشته که 26 درصد آنها در مولر دوم مندیبل بودند؛ بنابراین با توجه به بالاتر بودن شیوع کانال مزیال میانی در مولرهای مندیبل نسبت به سایر دندان‌ها بررسی دقیق مورفولوژی این دندان‌ها حین درمان دشوارتر می‌شود (27). که این نتایج هم راستا با نتایج مطالعه ما می‌باشد. کوزه کنانی و همکاران (9) در مطالعه‌ای موارد بیشتری از MMC در سمت راست (12/2%) نسبت به سمت چپ (3/4%) در مولرهای اول مندیبل مشاهده کردند. هم‌چنین کانال‌های مزیال میانی با میزان شیوع بیشتری در زنان یافت شدند ؛ برخلاف مطالعه ما که شیوع کانال‌های MM تفاوت معنی‌داری در مولرهای اول مندیبل سمت راست و چپ و در زنان و مردان نداشت.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج تحقیق حاضر، در جامعه مورد مطالعه ما احتمال وجود کانالMM در دندان‌های مولر اول بیشتر از مولر دوم مندیبل بود و این کانال فقط در دندان‌های مولر دوم زنان مشاهده شد. لذا بررسی دقیق جهت پیدا کردن کانال اضافی جهت انجام درمان به بهترین نحو در تمامی افراد از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و پیشنهاد می‌شود این مطالعه در سایر جمعیت‌های انسانی نیز انجام گیرد.
سپاس‌گزاری
مطالعه حاضر منتج از پایان‌نامه می‌باشد و در دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در سال 1400 انجام شده است. بدین وسیله نویسندگان مطالعه حاضر تشکر و قدردانی ویژه از تمامی نویسندگان مقالات مورد بررسی را اعلام می‌دارد.
حامی مالی: ندارد.
تعارض در منافع: وجود ندارد.
آگاهی از آناتومی معمول دندان‌ها و هم‌چنین تنوع آناتومیکی در دندان‌ها از شروط ضروری درمان ریشه موفق بوده و خطا در این زمینه می‌تواند منجر به شکست درمان شود. یکی از عوامل موثر برآناتومی و مورفولوژی دندان‌ها ژنتیک است. (1) دندان‌های مولر دائمی فک پایین شایع‌ترین دندان‌هایی هستند که در دندانپزشکی نیاز به درمان ریشه دارند. ریشه‌های مزیال دندان‌های مولر فک پایین به‌طور معمول دارای یک کانال مزیوباکال (MB) و یک کانال مزیولینگوال (ML) هستند، در حالی‌که ریشه‌های دیستال آنها معمولاً یک کانال مرکزی دارند (D) (2) بین دو کانال در ریشه مزیال، یک اتصال باریک وجود دارد که به‌عنوان ایسموس شناخته می‌شود که شامل بافت پالپ است. تغییرات آناتومیکی در این ناحیه سبب ایجاد کانال دیگر بنام کانال مزیال میانی (MMC) با شیوع 0/26 – 53/8 درصد شده و آماده‌سازی بیش از حد آن سبب پرفوریشن می‌شود (3). برخی مطالعات نشان می‌دهند که MMC در فاصله مساوی ازکانال‌های MBو ML قرار دارد و برخی دیگر نشان می‌دهند که به یکی از دو کانال اصلی نزدیک‌تر است (4) CBCT با ثبت سه‌بعدی ساختار مورد نظر با رزولوشن بالا و با غلبه بر مشکلات تصویربرداری دو بعدی امکان آنالیز دقیق‌تری با دوز پایین اشعه را فراهم می‌کند (5,6). تاکنون مطالعات کمی جهت بررسی آناتومی و مورفولوژی شده دندان‌های مولر پایین توسط CBCT انجام شده است. با توجه به اینکه و دندان‌های مولر مورفولوژی پیچیده‌ای داشته و کانال درمان نشده یکی از مهم‌ترین دلایل شکست درمان ریشه است لذا هدف از این مطالعه تعیین شیوع و مورفولوژی کانال مزیال میانی در دندان‌های مولر اول و دوم فک پایین با استفاده از CBCT در جمعیت اصفهان و رابطه آن با فاصله بین اوریفیس کانال‌ها می‌باشد.
روش بررسی
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیف گذشته‌نگراست و تعداد 180 کلیشه رادیوگرافی CBCT (115 زن و 65 مرد) از نمونه‌های موجود در آرشیو بیماران مراجعه‌کننده به رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی آزاد اصفهان جهت انجام درمان‌های دندانپزشکی بین سال‌های 1400-1390 جمع‌آوری شده است. معیارهای ورود به مطالعه در دسترس بودن کلیشه¬های CBCT با کیفیت بالا، وجود دندان‌های مولر هر دو طرف مندیبل در کلیشه‌های جمع‌آوری شده، عدم وجود درمان اندودنتیک قبلی، عدم وجود هرگونه ضایعه پری‌آپیکال، پوسیدگی کرونال، تحلیل داخلی و خارجی ریشه و تکامل کامل ریشه و رویش کامل دندان است (7,8). تصاویر توسط دانشجوی سال آخر دندانپزشکی و زیر نظر یک متخصص رادیولوژی فک و صورت مورد بررسی قرار گرفتند، در این بررسی در صورتی‌که طول مسیرهای داخل ریشه بیشتر از 16 میلی‌متر از سطح اکلوزال یا بیشتر از 4 میلی‌متر از سطح اوریفیس باشد تحت عنوان کانال تعریف می‌شود (9,10). برای تعیین حجم نمونه در این پژوهش از نرم‌افزار G*Power 3.1.9.4 استفاده شد (11). بنابراین حداقل نمونه مورد نیاز با انتخاب آزمون مقایسه میانگین بین دو گروه مستقل، با تعیین اندازه اثر متوسط (d= 0/5) ، میزان خطای نوع اول 5 درصد (α =0/05) و توان آزمون نود درصد (ρ = 1- β =0/90)در کل، تعداد 172 نفر ارزیابی شد. اما از آنجا که امکان از بین رفتن مشاهدات دموگرافیکی یا بالینی در جامعه وجود دارد، با احتساب پنج درصد از تعداد نمونه ارزیابی شده به عنوان داده-هایی برای بازیابی مشاهدات گمشده، نمونه پیشنهادی در این پژوهش تقریباً 180 نفر می‌باشد. تمام تصاویر توسط دستگاه Galileos CBCT system (Sirona, Germany, bensheim) با وکسل سایز 0/12میلی‌متر و با میدان دید 50 ×50 ×60 میلی‌متر و زمان اکسپوژر 12 ثانیه تهیه شدند. تصاویر در مقاطع آگزیال، کرونال و ساجیتال توسط نرم‌افزار OnDemand 3D (Cybermed Inc ,Seoul ,Republic of Korea) بازسازی شدند جهت بررسی تعداد ریشه‌ها و موقعیت کانال‌ها مقاطع پاراکرونال و پاراساژیتال طوری بازسازی شد که مسیر و مورفولوژی کانال از بعد باکولینگوالی و بعد مزیودیستالی به راحتی قابل مشاهده بودند. در بازسازی‌های پاراساجیتال و پاراکرونال ضخامت‌های برش 5/0میلی‌متر و فواصل بین برش 1 میلی‌متر بود. دندان‌هایی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند، جهت تعیین تعداد ریشه‌ها، تعداد و فاصله اورفیس کانال‌های ریشه، وجود و محل MMC و هم‌چنین وجود کانال دیستال دوم در همراهی با MMC ثبت شد.
تجزیه و تحلیل آماری
تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطح توصیفی با استفاده از میانگین و انحراف معیار و فراوانی و درصد و ترسیم نمودارهای مرتبط، در سطح استنباطی با استفاده از تی مستقل اقدام به تحلیل نتایج در نرم‌افزارversion 16 SPSS در سطح خطای 5% گردید.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (واحد خوراسگان) تکمیل شده است. (IR.IAU.KHUISF.REC.1400.097)
1. پیش از شروع کار شرکت‌کننده (داوطلب) از موضوع و روش اجرا مطالعه مطلع شد.
2. از اطلاعات خصوصی و شخصی داوطلبین محافظت شد.
3. نتایج در صورت تمایل برای آنها تفسیر شد.
4. در صورت مشاهده هرگونه اختلال، راهنمایی‌های لازم جهت پیگیری به داوطلبین ارائه شد.
5. مشارکت در تحقیق موجب هیچگونه بار مالی برای شرکت‌کنندگان ندارد.
6. این پژوهش با موازین دینی و فرهنگی آزمودنی و جامعه هیچ گونه مغایرتی ندارد.
7. پیش از شروع کار موضوع در شورای پژوهشی دانشکده تایید شده و مجوز‌های لازم صادر شد.
8. نمونه‌های موجود در آرشیو قبلا به جهت درمان و با رضایت آگاهانه از بیمار اخذ شده و در روند درمان بیمار تاثیری نداشته است.
نتایج
در این مطالعه 180 عدد کلیشهCBCT از 180 بیمار (115 زن و 65 مرد) که مولرهای اول و دوم سمت راست و چپشان در دهان موجود بود، مورد بررسی قرار گرفتند. از نرم افزارSPSS ورژن 26 در تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شده است. از کل افراد 3 زن دارای مولر دوم چپ تک کانال بودند و 2 زن دارای مولر دوم راست تک کانال بودند. در کل جمعیت 9 نفر (5 زن و 4 مرد) دارای مولر دوم چپ و 8 نفر (4زن و 4 مرد) دارای مولر دوم راست دوکاناله و بودند. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های M-D از‌هم در مولر دوم چپ در زنان 3/69 و در مردان 2/79 بود( جدول1). فاصله اوریفیس کانال‌های M-D در زنان و مردان در سطح اطمینان 95 درصد یکسان است وآزمون ناپارامتری یومن ویتنی معنی‌دار نیست (0/069=p). میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های M-D از‌هم در مولر دوم راست در زنان 3/73 و در مردان 2/85 بود (جدول1). و این فاصله در زنان به‌طور معناداری بیشتر است (0/029=p) در مولر اول چپ، میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D در زنان 4/27 و در مردان 4/18 بود. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های ML-D در زنان 4/13 و در مردان 4/06 و میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-ML در زنان 2/76 و در مردان 2/87 بود. آزمون پارامتری تی مستقل در هر سه فاصله بین زنان و مردان معنی‌دار نشد بنابراین میانگین فواصل اوریفیس کانال‌های MB-D ، ML-D و MB-ML در زنان و مردان تفاوت معنی‌دار ندارد و یکسان است. در مولر اول راست، میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D در زنان 4/12 و در مردان 4/21 بود. میانگین فاصله اوریفیس کانال‌های ML-D در زنان 4/03 و در مردان 4/06 و میانگین فاصله‌ی اوریفیس کانال‌های MB-MLدر زنان 2/6 و در مردان 2/86 میلی‌متر بود. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله MB-D و ML-D بین زنان و مردان معنی‌دار نشد، ولی در فاصله MB-ML بین زنان و مردان معنی‌دار و در مردان بیشتر از زنان بود (نمودار1). در مولر دوم چپ، میانگین فاصله‌ی MB-D در زنان 3/97 و در مردان 4/23، میانگین فاصله ML-D در زنان 4/03 و در مردان 4/23 و میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/76 و در مردان 2/83 میلی‌متر بود. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله MB-ML و ML-D بین زنان و مردان تفاوت معنی‌داری نداشت ولی فاصله MB-D در مردان بیشتر از زنان بود (نمودار2). در مولر دوم راست، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/88 و در مردان 4/09، میانگین فاصله ML-D در زنان 4/06 و در مردان 4/22 و میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/65 و در مردان 2/83میلی‌متر بود. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف درهر سه فاصله در هر دو جنس توزیع نرمال را تایید کرد. نتیجه آزمون تی مستقل در دو فاصله ML-D و MB-D بین زنان و مردان معنی‌دار نشد. بنابراین این فاصله درهر دو جنس برابر است ولی میانگین فاصله MB-ML به طور معناداری در مردان بیشتر از زنان است (نمودار3). میانگین فاصله ML-D در زنان 2/49 و در مردان 4/06 میلی‌متر، میانگین فاصله MB-ML در زنان 2/74 و در مردان 3/22 میلی‌متر بود و میانگین فاصله DB-DL در زنان 2/30 و در مردان 3/02 میلی‌متر بود. با استفاده از آزمون ناپارامتری یومن ویتنی می‌توان گفت میانگین این فواصل در زنان و مردان تفاوت معنی‌دار نداشته و یکسان است (جدول 7). با استفاده از آزمون یومن ویتنی نتیجه‌گیری شد که این فواصل بین زنان ومردان تفاوت معناداری ندارند معنی‌دار نشد. 2نفر دارای مولر دوم چپ در کانال چهار بودند که هر دو آنها زن بودند. در مولر دوم چپ، میانگین فاصله MB-D در 2/7 میلی‌متر، میانگین فاصله ML-D در 2/74، میانگین فاصله MB-ML در 2/05 میلی‌متر و میانگین فاصله در DB-DL 2/66 میلی‌متر بود. فقط یک مرد دارای مولر دوم راست چهارکاناله بود. فاصله MB-D ، 4/55 میلی‌متر، فاصله ML-D 4/39 میلی‌متر، فاصله MB-ML 3/34 میلی‌متر و فاصله DB-DL 95/2میلی‌متر بود. در کل افراد یک زن دارای مولر اول چپ در میدمزیال مثبت سه کاناله بود. فاصله MB-D، 4/31 میلی‌متر و فاصله ML-D 4/62 میلی‌متر، فاصله MB-MM 1/41 میلی‌متر و فاصله MM-ML، 1/41 میلی‌متر بود. در کل افراد یک زن دارای مولر دوم راست در میدمزیال مثبت سه‌کاناله بود. فاصلهMB_D 3/99 میلی‌متر، فاصله ML_D 4/03 میلی‌متر، فاصله MB_MM 91/0 میلی‌متر و فاصلهML-MM 1/28 میلی‌متر بود.
جدول 1: فاصله مزیال-دیستال در مولر دوم چپ و راست دو کاناله به تفکیک جنسیت بر حسب میلی‌متر با استفاده از آزمون وآزمون ناپارامتری یومن ویتنی
جدول2: فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیوباکال-مزیولینگوال در مولر اول چپ سه‌کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
171 نفر( 5/47 درصد) دارای مولر اول چپ سه کاناله بودند که 109 نفر (63/7%) زن و62 نفر (36/3 %) آنها مرد بودند( جدول2).
جدول 3: فاصله مزیوباکال-دیستال ، مزیولینگوال -دیستال و مزیوباکال-مزیودیستال در مولر اول راست سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
173 نفر( 48%) دارای مولر اول راست سه کاناله بودند که 111 نفر(64/2%) آنها زن و 62نفر(35/8%) آنها مرد بودند(جدول3).
نمودار 1: میانگین فواصل در مولر اول راست 3 کاناله
جدول 4. فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیوباکال-مزیولینگوال در مولر دوم چپ سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
166 نفر(1/46%) دارای مولر دوم چپ سه کاناله بودند که 105 نفر (63/3%) زن و 61 نفر(36/7%) آنها مرد بودند( جدول4).
نمودار 2: میانگین فواصل در مولر دوم چپ 3 کاناله
جدول 5: فاصله مزیوباکال- دیستال، مزیولینگوال-دیستال و مزیولینگوال- مزیوباکال در مولر دوم راست سه کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
168 نفر(46%) دارای مولر دوم راست سه کاناله بودند که 108 نفر(64/3%) زن و 60 نفر(35/7%) آنها مرد بودند(جدول5)
نمودار 3: میانگین فواصل در مولر دوم راست 3 کاناله
جدول 6: فاصله مزیوباکال-دیستال ، مزیولینگوال-دیستال، مزیوباکال-مزیولینگوال دیستوباکال-دیستولینگوال در مولر اول چپ چهار کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
7نفر (1%) دارای چهار کانال در مولر اول چپ بودند که 4 نفر(57/1%) زن و 3 نفر (42/9 %) آنها مرد بودند.
در مولر اول چپ، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/24 و در مردان 4/42میلی‌متر بود(جدول 6).
جدول 7: فاصله مزیوباکال-دیستال، مزیولینگوال-دیستال ، مزیوباکال-مزیولینگوال و دیستوباکال-دیستولینگوال در مولر اول راست چهار کاناله به تفکیک جنسیت با استفاده از آزمون پارامتری تی مستقل
7نفر (1%) دارای چهار کانال در مولر اول راست بودند که 4 نفر(57/1%) زن و 3 نفر)42/9 %( آنها مرد بودند. در مولر اول راست، میانگین فاصله MB-D در زنان 3/36 و در مردان 51/3 میلی‌متر، میانگین فاصله ML-D در زنان 3/84و در مردان 3/81 میلی‌متر ، میانگین فاصله MB-ML در زنان 3/11 و در مردان 2/99 میلی‌متر و میانگین فاصله DB-DL در زنان 2/48و در مردان 3/32 میلی‌متر بود.
بحث
با توجه به فراوانی مطالعاتی که در مورد تنوعات آناتومیک مولرهای فک پایین وجود دارد دندانپزشک باید قبل از آن که درمان کانال ریشه انجام شود، دندانپزشک باید دانشی کافی نسبت به مورفولوژی پالپ دندان مورد نظر داشته باشد (12). هم‌چنین باید اهتمام خاصی به مشاهده اتاقک پالپ در حین درمان اندودنتیک بورزد تا محل کانال‌های اضافی را در صورت وجود پیدا و آنها را پاکسازی کند. عدم پاکسازی و پر نکردن حتی قسمتی از یک کانال می تواند باعث شکست در درمان کانال ریشه شود (16-13). تنوع آناتومیک کانال ریشه مولرهای فک پایین به خوبی در مطالعات مختلف مستند شده است. وجود MMC در مولرهای فک پایین یکی از این تغییرات مورفولوژیکی است. میزان بروز MMC در مولرهای تحتانی بسته به معیارهای مطالعه از حدود 0/95% تا 46/2% متغیر است (17,18). La و همکاران ، اولین مطالعه موردی را ارائه کردند که سودمندی تصویربرداری CBCT را برای تشخیص دقیق و مدیریت کانال MM برجسته کرد (19). مطالعه آنها، یک case report بود، که برخلاف مطالعه ما ارتباط عوامل مرتبط با بیمار و دندان را با شیوع کانال MM ارزیابی نکرد. مطالعات دیگر با استفاده از روش‌های رادیولوژیک مانند تصویربرداری توموگرافی پزشکی، تصویربرداری توموگرافی کامپیوتری میکرو، و تصویربرداری CBCT با میدان دید محدود، به بررسی شیوع کانال MM پرداخته‌اند (20,21). در این مطالعات هم برخلاف مطالعه ما ویژگی‌های مربوط به بیمار و آناتومیک دندان‌ها به‌عنوان متغیرهای اثرگذار ارزیابی نشدند. از سویی دیگر، این مطالعات در شرایط آزمایشگاهی بودند و از این رو، نتایج آنها ممکن است کاربرد محدودی در یک موقعیت بالینی داشته باشد؛ که این محدودیت در مطالعه ما نیز وجود دارد. برخلاف مطالعه ما که بررسی فقط توسط CBCT انجام شد ، Azim و همکاران و هم‌چنین مطالعه Karapinar-Kazandag و همکاران بیان کردند که استفاده از میکروسکوپ دندانی در یافتن کانال مزیال میانی سودمند است (2,18). در مطالعه‌ای که توسط Akbarzadeh انجام شد شیوع کلی کانال MM با استفاده از CBCT، 14/7% تعیین شد؛ ثابت شد که فاصله بین اوریفیس‌های کانال‌های مزیوباکال و مزیولینگوال قویا بستگی به وجود کانال مزیال میانی دارد و بیماران با سن کمتر از 42 سال 4 برابر کمتر احتمال وجود کانال مزیال میانی نسبت به افراد بالای 42 سال دارند (22). ولی این مطالعه فقط بر روی مولرهای اول مندیبل انجام شد. متغیر سن در مطالعه ما مورد بررسی قرار نگرفته است و همین عامل می‌تواند یکی از دلایل متفاوت بودن نتایج باشد. هم‌چنین طبق نتایج مطالعه ما هیچ تفاوت معناداری بین فاصله اوریفیس کانال‌های MB-D ،ML-D ، MB-ML و DB-DL مولرهای اول سمت راس و چپ در زنان و مردان وجود نداشت. در مطالعه‌ای دیگر فاصله اوریفیس کانال‌های MB و ML در مولرهای فک پایین در نماهای اگزیال و ساژیتال CBCT در حضور یا عدم حضور MMC اندازه‌گیری شد. نتایج این مطالعه تفاوت آماری معنی‌داری را نشان نداد بنابراین فاصله بین کانال‌های MB و ML در مولرهای فک پایین نمی‌تواند به عنوان معیاری برای تشخیص وجود MMC استفاده شود (23). اما در مطالعه‌ای دیگر نشان داده شد که ویژگی‌های آناتومیک MB و ML مانند فاصله بین 2 دو اوریفیس نیز می‌تواند به‌طور قابل‌توجه‌ای بروز کانال‌های MM را پیش‌بینی کند. به این صورت که بروز یک کانال MM به‌طور معکوس با فاصله دهانه MB-ML مرتبط بوده و به ازای هر 1 میلی‌متر افزایش در فاصله بین اوریفیس‌های MB-ML، احتمال شناسایی کانال MM به میزان 2 کاهش می‌یابد (22). در مطالعه باقرپور و همکاران شیوع کانال میدمیزال 4 درصد گزارش شد (24). شاکری و همکاران در ساری، شیوع کانال‌های میدمزیال را 3 درصد اعلام کردند (25). نصرت و همکاران در مطالعه خود که به بررسی شیوع کانال مزیال میانی پرداختند تعداد 75 دندان مولر اول و دوم را بررسی کردند و نرخ شیوع میدمزیال را 20 درصد بیان نمودند (26). هم‌چنین در مطالعهAzim و همکاران شیوع کانال میدمزیال در 91 مولر مندیبل 46 درصد بیان شد (18). نتایج تحقیق حاضر شیوع کمتری را نسبت به نتایج بیان شده در تحقیق‌های پیشین نشان می‌دهد که با درنظر گرفتن روش مشابه در تحقیقات این اختلاف ممکن است به دلیل پایین‌تر بودن حجم نمونه در مطالعات ذکر شده، متفاوت بودن سن تعداد مرد و زن و نژاد جمعیت انسانی باشد. در این رابطه، Versian و همکارانش (21) در مطالعه خود با بررسی دو جمعیت متفاوت از برزیل و ترکیه بیان نمودند که نژاد، عاملی موثر در شیوع کانال MM است. این مساله اهمیت بررسی بیشتر نژاد در درمان ریشه و منظور کردن نتایج آنها در درمان‌های بالینی را نشان می‌دهد. البته نظراتی خلاف این موضوع نیز بیان شده است ؛ به عنوان مثال در تحقیق Nosrat و همکاران (26) بیان شد که اختلاف معناداری بین وجود کانال میدمزیال و جنسیت، نژاد، نوع دندان مولر وجود ندارد. بر خلاف این نتایج در مطالعه‌ی ما شیوع کانال MM در مولرهای اول بیشتر از مولرهای دوم بود.هم‌چنین ابن کانال فقط در مولر دوم جنس مونث یافت شد که ممکن است به دلیل بالاتر بودن تعداد زنان در مطالعه باشد. طهماسبی و همکاران در تحقیق خود بیان نمودند 16/4 درصد از دندان‌ها کانال مزیال میانی واقعی داشته که 26 درصد آنها در مولر دوم مندیبل بودند؛ بنابراین با توجه به بالاتر بودن شیوع کانال مزیال میانی در مولرهای مندیبل نسبت به سایر دندان‌ها بررسی دقیق مورفولوژی این دندان‌ها حین درمان دشوارتر می‌شود (27). که این نتایج هم راستا با نتایج مطالعه ما می‌باشد. کوزه کنانی و همکاران (9) در مطالعه‌ای موارد بیشتری از MMC در سمت راست (12/2%) نسبت به سمت چپ (3/4%) در مولرهای اول مندیبل مشاهده کردند. هم‌چنین کانال‌های مزیال میانی با میزان شیوع بیشتری در زنان یافت شدند ؛ برخلاف مطالعه ما که شیوع کانال‌های MM تفاوت معنی‌داری در مولرهای اول مندیبل سمت راست و چپ و در زنان و مردان نداشت.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج تحقیق حاضر، در جامعه مورد مطالعه ما احتمال وجود کانالMM در دندان‌های مولر اول بیشتر از مولر دوم مندیبل بود و این کانال فقط در دندان‌های مولر دوم زنان مشاهده شد. لذا بررسی دقیق جهت پیدا کردن کانال اضافی جهت انجام درمان به بهترین نحو در تمامی افراد از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و پیشنهاد می‌شود این مطالعه در سایر جمعیت‌های انسانی نیز انجام گیرد.
سپاس‌گزاری
مطالعه حاضر منتج از پایان‌نامه می‌باشد و در دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در سال 1400 انجام شده است. بدین وسیله نویسندگان مطالعه حاضر تشکر و قدردانی ویژه از تمامی نویسندگان مقالات مورد بررسی را اعلام می‌دارد.
حامی مالی: ندارد.
تعارض در منافع: وجود ندارد.
References:
1- Berman LH, Hargreaves KM. Cohen's Pathways of the Pulp Expert Consult. Elsevier Health Sciences 2015.
2- Karapinar-Kazandag M, Basrani BR, Friedman S. The Operating Microscope Enhances Detection and Negotiation of Accessory Mesial Canals in Mandibular Molars. J Endod 2010; 36(8): 1289-94.
3- Xu S, Dao J, Liu Z, Zhang Z, Lu Y, Zeng X. Cone-Beam Computed Tomography Investigation of Middle Mesial Canals and Isthmuses in Mandibular First Molars in a Chinese Population. BMC Oral Health 2020; 20: 135.
4- Cooke HG 3rd, Cox FL. C-Shaped Canal Configurations in Mandibular Molars.J Am Dent Assoc 1979; 99(5): 836-9.
5- Kamburoğlu K, Kursun S. A Comparison of the Diagnostic Accuracy of CBCT Images of Different Voxel Resolutions used to Detect Simulated Small Internal Resorption Cavities. Int Endod J 2010; 43(9): 798-807.
6- Tsiklakis K, Syriopoulos K, Stamatakis HC. Radiographic Examination of the Temporomandibular Joint using Cone Beam Computed Tomography. Dentomaxillofac Radiol 2004; 33(3): 196-201.
7- Pomeranz HH, Eidelman DL, Goldberg MG. Treatment Considerations of the Middle Mesial Canal of Mandibular First and Second Molars. J Endod 1981; 7(12): 565-8.
8- Neelakantan P, Subbarao C, Subbarao CV. Comparative Evaluation of Modified Canal Staining and Clearing Technique, Cone-Beam Computed Tomography, Peripheral Quantitative Computed Tomography, Spiral Computed Tomography, and Plain and Contrast Medium–Enhanced Digital Radiography in Studying Root Canal Morphology. J Endod 2010; 36(9): 1547-51.
9- Kuzekanani M, Walsh LJ, Amiri M. Prevalence and Distribution of the Middle Mesial Canal in Mandibular First Molar Teeth of the Kerman Population: a CBCT Study. Int J Dent 2020; 2020.
10- Kim SY, Kim BS, Woo J, Kim Y. Morphology of Mandibular First Molars Analyzed by Cone-Beam Computed Tomography in a Korean Population: Variations in the Number of Roots and Canals. J Endod 2013; 39(12): 1516-21.
11- Foul F, Erdfelder E. GPOWER: A Priori, post-hoc, and compromise power analysis for MS-DOS [Computr program]. Bonn, FRG: Bonn University, Department of Psychology 1992.
12- Vertucci FJ, Haddix JE. Tooth Morphology and Access Cavity Preparation. Cohen's Pathways of the Pulp 2011;136-222.
13- Stroner WF, Remeikis NA, Cary GB. Mandibular First Molar with three Distal Canals. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology 1984; 57(5): 554-7.
14- Beatty RG, Interian CM. A mandibular First Molar with Five Canals: Report of Case. Journal of the American Dental Association (1939) 1985; 111(5): 769-71.
15- Martinez-Berna A, Badanelli P. Mandibular First Molars with Six Root Canals. Journal of Endodontics 1985; 11(8): 348-52.
16- Hasan M, Rahman M, Saad N. Mandibular First Molar with Six Root Canals: a Rare Entity. BMJ Case Rep 2014; 2014.
17- Maniglia-Ferreira C, Gomes Fde A, Sousa BC. Management of Six Root Canals in Mandibular First Molar. Case Reports in Medicine 2015; 2015.
18- Shahi S, Yavari HR, Rahimi S, Torkamani R. Root Canal Morphology of Human Mandibular First Permanent Molars in an Iranian Population. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects 2008; 2(1): 20.
19- Azim AA, Deutsch AS, Solomon CS. Prevalence of Middle Mesial Canals in Mandibular Molars after Guided Troughing under High Magnification: an in Vivo Investigation. Journal of Endodontics 2015; 41(2): 164-8.
20- La SH, Jung DH, Kim EC, Min KS. Identification of Independent Middle Mesial Canal in Mandibular First Molar using Cone-Beam Computed Tomography Imaging. Journal of Endodontics 2010; 36(3): 542-5.
21- Ordinola‐Zapata R, Bramante CM, Versiani MA, Moldauer BI, Topham G, Gutmann JL, et al. Comparative Accuracy of the Clearing Technique, CBCT and Micro‐CT Methods in Studying the Mesial Root Canal Configuration of Mandibular First Molars. International Endodontic Journal 2017; 50(1): 90-6.
22- Versiani MA, Ordinola-Zapata R, Keleş A, Alcin H, Bramante CM, Pécora JD, et al. Middle Mesial Canals in Mandibular First Molars: a Micro-CT Study in Different Populations. Archives of Oral Biology 2016; 61: 130-7.
23- Akbarzadeh N, Aminoshariae A, Khalighinejad N, Palomo JM, Syed A, Kulild JC, et al. The Association between the Anatomic Landmarks of the Pulp Chamber Floor and the Prevalence of Middle Mesial Canals in Mandibular First Molars: an in Vivo Analysis. Journal of Endodontics 2017; 43(11): 1797-801.
24- Weinberg EM, Pereda AE, Khurana S, Lotlikar PP, Falcon C, Hirschberg C. Incidence of Middle Mesial Canals Based on Distance Between Mesial Canal Orifices in Mandibular Molars: a Clinical and Cone-Beam Computed Tomographic Analysis. Journal of Endodontics 2020; 46(1): 40-3.
25- bagherpour A, Jafar zade H, raees satari F. Morphologic Evaluation of the Prevalence of Radix Root and Mid-Mesial Canal in the Mandibular First Molars Using CBCT during 2016-2018 in Patients Referred to Mashhad Dental School. Journal of Mashhad Dental School 2021; 45(2): 123-131.
26- Shakeri FA, Azizi HA, Razian F, Haghanifar S, Hoshyari N. Prevalence of Mid-Mesial Canal and Isthmuses in Mandibular First and Second Molars in an Iranian Population. J Res Dent Maxillofac Sci 2019; 4(1): 30-5.
27- Nosrat A, Deschenes RJ, Tordik PA, Hicks ML, Fouad AF. Middle Mesial Canals in Mandibular Molars: Incidence and Related Factors. J Endod 2015; 41(1): 28-32.
1- Berman LH, Hargreaves KM. Cohen's Pathways of the Pulp Expert Consult. Elsevier Health Sciences 2015.
2- Karapinar-Kazandag M, Basrani BR, Friedman S. The Operating Microscope Enhances Detection and Negotiation of Accessory Mesial Canals in Mandibular Molars. J Endod 2010; 36(8): 1289-94.
3- Xu S, Dao J, Liu Z, Zhang Z, Lu Y, Zeng X. Cone-Beam Computed Tomography Investigation of Middle Mesial Canals and Isthmuses in Mandibular First Molars in a Chinese Population. BMC Oral Health 2020; 20: 135.
4- Cooke HG 3rd, Cox FL. C-Shaped Canal Configurations in Mandibular Molars.J Am Dent Assoc 1979; 99(5): 836-9.
5- Kamburoğlu K, Kursun S. A Comparison of the Diagnostic Accuracy of CBCT Images of Different Voxel Resolutions used to Detect Simulated Small Internal Resorption Cavities. Int Endod J 2010; 43(9): 798-807.
6- Tsiklakis K, Syriopoulos K, Stamatakis HC. Radiographic Examination of the Temporomandibular Joint using Cone Beam Computed Tomography. Dentomaxillofac Radiol 2004; 33(3): 196-201.
7- Pomeranz HH, Eidelman DL, Goldberg MG. Treatment Considerations of the Middle Mesial Canal of Mandibular First and Second Molars. J Endod 1981; 7(12): 565-8.
8- Neelakantan P, Subbarao C, Subbarao CV. Comparative Evaluation of Modified Canal Staining and Clearing Technique, Cone-Beam Computed Tomography, Peripheral Quantitative Computed Tomography, Spiral Computed Tomography, and Plain and Contrast Medium–Enhanced Digital Radiography in Studying Root Canal Morphology. J Endod 2010; 36(9): 1547-51.
9- Kuzekanani M, Walsh LJ, Amiri M. Prevalence and Distribution of the Middle Mesial Canal in Mandibular First Molar Teeth of the Kerman Population: a CBCT Study. Int J Dent 2020; 2020.
10- Kim SY, Kim BS, Woo J, Kim Y. Morphology of Mandibular First Molars Analyzed by Cone-Beam Computed Tomography in a Korean Population: Variations in the Number of Roots and Canals. J Endod 2013; 39(12): 1516-21.
11- Foul F, Erdfelder E. GPOWER: A Priori, post-hoc, and compromise power analysis for MS-DOS [Computr program]. Bonn, FRG: Bonn University, Department of Psychology 1992.
12- Vertucci FJ, Haddix JE. Tooth Morphology and Access Cavity Preparation. Cohen's Pathways of the Pulp 2011;136-222.
13- Stroner WF, Remeikis NA, Cary GB. Mandibular First Molar with three Distal Canals. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology 1984; 57(5): 554-7.
14- Beatty RG, Interian CM. A mandibular First Molar with Five Canals: Report of Case. Journal of the American Dental Association (1939) 1985; 111(5): 769-71.
15- Martinez-Berna A, Badanelli P. Mandibular First Molars with Six Root Canals. Journal of Endodontics 1985; 11(8): 348-52.
16- Hasan M, Rahman M, Saad N. Mandibular First Molar with Six Root Canals: a Rare Entity. BMJ Case Rep 2014; 2014.
17- Maniglia-Ferreira C, Gomes Fde A, Sousa BC. Management of Six Root Canals in Mandibular First Molar. Case Reports in Medicine 2015; 2015.
18- Shahi S, Yavari HR, Rahimi S, Torkamani R. Root Canal Morphology of Human Mandibular First Permanent Molars in an Iranian Population. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects 2008; 2(1): 20.
19- Azim AA, Deutsch AS, Solomon CS. Prevalence of Middle Mesial Canals in Mandibular Molars after Guided Troughing under High Magnification: an in Vivo Investigation. Journal of Endodontics 2015; 41(2): 164-8.
20- La SH, Jung DH, Kim EC, Min KS. Identification of Independent Middle Mesial Canal in Mandibular First Molar using Cone-Beam Computed Tomography Imaging. Journal of Endodontics 2010; 36(3): 542-5.
21- Ordinola‐Zapata R, Bramante CM, Versiani MA, Moldauer BI, Topham G, Gutmann JL, et al. Comparative Accuracy of the Clearing Technique, CBCT and Micro‐CT Methods in Studying the Mesial Root Canal Configuration of Mandibular First Molars. International Endodontic Journal 2017; 50(1): 90-6.
22- Versiani MA, Ordinola-Zapata R, Keleş A, Alcin H, Bramante CM, Pécora JD, et al. Middle Mesial Canals in Mandibular First Molars: a Micro-CT Study in Different Populations. Archives of Oral Biology 2016; 61: 130-7.
23- Akbarzadeh N, Aminoshariae A, Khalighinejad N, Palomo JM, Syed A, Kulild JC, et al. The Association between the Anatomic Landmarks of the Pulp Chamber Floor and the Prevalence of Middle Mesial Canals in Mandibular First Molars: an in Vivo Analysis. Journal of Endodontics 2017; 43(11): 1797-801.
24- Weinberg EM, Pereda AE, Khurana S, Lotlikar PP, Falcon C, Hirschberg C. Incidence of Middle Mesial Canals Based on Distance Between Mesial Canal Orifices in Mandibular Molars: a Clinical and Cone-Beam Computed Tomographic Analysis. Journal of Endodontics 2020; 46(1): 40-3.
25- bagherpour A, Jafar zade H, raees satari F. Morphologic Evaluation of the Prevalence of Radix Root and Mid-Mesial Canal in the Mandibular First Molars Using CBCT during 2016-2018 in Patients Referred to Mashhad Dental School. Journal of Mashhad Dental School 2021; 45(2): 123-131.
26- Shakeri FA, Azizi HA, Razian F, Haghanifar S, Hoshyari N. Prevalence of Mid-Mesial Canal and Isthmuses in Mandibular First and Second Molars in an Iranian Population. J Res Dent Maxillofac Sci 2019; 4(1): 30-5.
27- Nosrat A, Deschenes RJ, Tordik PA, Hicks ML, Fouad AF. Middle Mesial Canals in Mandibular Molars: Incidence and Related Factors. J Endod 2015; 41(1): 28-32.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
