ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

یکی از اصول اساسی مدیریت خدمات بهداشتی- درمانی ارزشیابی سیستم است و یکی از جنبه¬های ارزشیابی، میزان رضایت از خدمات بهداشتی ارائه شده می¬باشد و رضایت دریافت¬کننده خدمات یکی از معیارهای بالابودن کارایی سیستم است (1). یکی از مهم¬ترین شاخص¬های کیفیت ارائه خدمات در بخش¬های مختلف پزشکی میزان رضایت‌مندی مراجعان از خدمات ارائه شده در آن بخش می¬باشد (2). خدمات درمانی پیچیده در چارچوب سازمان‌های ویژه¬ای صورت می¬گیرد که هدف از ایجاد دانشکده¬های دندانپزشکی، دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده‌ای است که راه رسیدن به آن کسب رضایت بیماران با ارئه خدمات پذیرش، رفاهی و مسئولیت¬پذیری پرسنل درمانی در ارائه صحیح و به موقع خدمات درمانی به بیمار می-باشد. رضایت بیمار نشان¬دهنده انجام صحیح خدمات بوده و بیشتر ناشی از رفتار پرسنل و عملکرد آن‌هاست (3). مشتریان خدمات دندانپزشکی انتظار دریافت خدمات خوب و عالی از ارائه¬کنندگان خدمات دارند و در حال حاضر این موضوع یک اولویت برای مدیران و مسئولین این بخش می¬باشد. رضایت مراجعه¬کنندگان به بخش¬های دندانپزشکی جهت درمان تحت تاثیر عوامل متعدد و گوناگون است و دریافت عکس¬العمل و بازتاب نظر بیماران و رضایت‌مندی آن‌ها از خدمات ارائه شده برای مدیران و ارئه¬کنندگان خدمات بسیار مهم و ارزشمند است زیرا از این طریق در جهت رفع کاستی¬ها و بهبود بیشتر خدمات مفید و نقاط قوت اقدام خواهند کرد. رضایت بیمار از خدمات دریافتی یکی از ارکان سیستم های ارتقای کیفیت می¬باشد (4). رضایت بیماران از خدمات درمانی در پیشگیری و درمان بیماری-ها نقش بسزایی دارد، به‌طوری که با افزایش رضایت بیماران، بهبودی جسمی و روانی بهتر و سریع¬تر صورت می¬پذیرد و با انجام صحیح و بهموقع دستورالعمل¬های درمانی، پیشرفت معالجات و دستیابی به هدف اصلی درمان یعنی بهبود بیماران با سرعت بیشتری انجام خواهد شد (5).
ارزیابی رضایت بیمار چارچوبی را برای ارزیابی سیستم¬های درمانی دندانپزشکی فراهم کرده و مقایسه مراکز درمانی گوناگون و درمان‌های متنوع در یک مرکز را میسر می¬سازد. Mason مطالعه¬ای در ارتباط با رضایت‌مندی بیماران از کارهای دندانپزشکی در انگلستان انجام داد و به این نتیجه رسید، که بایستی رضایت بیمار به‌عنوان کلیدی‌ترین معیار در کار دندانپزشکی مد نظر قرار بگیرد (6). در مطالعات متعدد و مختلفی، میزان رضایت‌مندی مراجعین در مراکز درمانی پزشکی و دندانپزشکی مورد بررسی قرار گرفته است. چنانچه در مطالعه مروری Ahmady و همکاران در سال 2015 این گونه تشریح شد که تعیین ابعاد مورد استفاده در نظرسنجی های رضایت بیمار در کلینیک های دندانپزشکی می¬تواند به ارائه دهندگان خدمات درمانی دندانپزشکی در ارائه بالاترین کیفیت مراقبت کمک کند (7). سیدمجیدی و همکاران در مطالعه‌ای در سال 1389، میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران از خدمات درمانی ارائه شده را 84/27 از سقف 40 گزارش کرد و میزان رضایت‌مندی بیماران از خدمات ارائه شده دانشکده دندانپزشکی بابل در حد نسبتاً مطلوب ارزیابی کرد (3). در مطالعه پاکدامن و همکاران (8) نیز میزان رضایت‌مندی بیماران مراجعه کننده به کلینیک¬های درمانی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در اندازه نسبتاً مطلوبی ارزیابی شد و مهم¬ترین علل نارضایتی مراجعین به کلینیک پس از مدت انتظار و نوبت¬دهی، کنترل درد و عدم ارائه خدمات پیشگیرانه بوده است. در مطالعه Al-Mudaf و همکاران در سال 2003 در مرکز دندان¬پزشکی الامیری کویت، کمترین میزان رضایت‌مندی بیماران از زمان انتظار طولانی برای ملاقات با دندانپزشک گزارش شد (9).
ارزیابی رضایت‌مندی بیماران دانشکده¬های دندانپزشکی بهعنوان مراجعین و خدمت گیرندگان اصلی در سیستم آموزشی- درمانی دندانپزشکی از ارکان مهم در بررسی کیفیت آموزشی بخش¬ها است، استفاده از دیدگاه آن‌ها به‌منظور یافتن نقاط ضعف و قوت و ارائه راه کارهای مناسب به منظور بهبود کیفی و کمی آموزش می¬تواند راهگشا و مؤثر باشد. از سوی دیگر، این ارزیابی می¬تواند انگیزه حضور و همکاری گروه¬های آموزشی و اساتید و مسئولان را در عرصه¬های آموزشی دانشجویان، بهبود بخشد (10). نیاز هست که رضایت‌مندی بیماران به‌عنوان یک اصل در تفکر دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل هنگامی که به‌عنوان درمانگر در جامعه مشغول می¬شوند نهادینه شود تا از این طریق، هدف آموزشی دانشکده¬های دندانپزشکی تحقق یابد (3). با توجه به مطالب مذکور و نبود مطالعه¬ای که میزان رضایت‌مندی در بیماران مراجعه کننده به دانشکده دندانپزشکی یزد را سنجیده باشد، این مطالعه با هدف بررسی میزان رضایت‌مندی بیماران از ارایه خدمات در5 بخش آموزشی- درمانی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد انجام شد.
روش بررسی
این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی از نوع مقطعی بر روی بیماران درمان شده در 5 بخش دانشکده شامل بخش¬های ترمیمی، اندودانتیکس، پریودنتولوژی، پروتزهای دندانی و درمان جامع مراجعه¬کننده به بخش¬های مختلف انجام گرفت. حجم نمونه با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95% و اندازه رضایت حداقل 50% و خطای برآوردی 5%، تعداد 250 نفر بوده است که برای هر کدام از 5 بخش مورد مطالعه تعداد 50 نمونه در نظر گرفته شد و داخل هر بخش نمونه¬گیری به روش ساده تصادفی ساده آن‌قدر ادامه یافت تا تعداد پرسش‌نامه¬های موردنیاز هر بخش تکمیل گردید. در این مطالعه، پرسش‌نامه رضایت¬سنجی در دندانپزشکی (DSQ) که جهت ارزیابی میزان رضایت بیماران در کلینیک عمومی دندانپزشکی توسط مؤسسه Rand (11) طراحی شده است، جهت جمع¬آوری و گردآوری اطلاعات در این مطالعه به کار گرفته شد. این پرسش‌نامه در مطالعه پاکدامن و همکاران در سال 1392 از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده و به منظور ارزیابی صحت ترجمه مجدداً به انگلیسی برگردانده و با نسخه اصلی مقایسه گردیده است و اصلاحات جزیی، به‌منظور بومی¬سازی پرسش‌نامه انجام گرفته است و هم‌چنین روایی و پایایی آن در آن تحقیق مورد تایید قرار گرفته است (8). پرسش‌نامه در دو بخش شامل ویژگی¬های دموگرافیک و 19 سوال که پاسخ¬های آن‌ها در مقیاس لیکرت از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم طراحی شده است.
در انتهای درمان، بیماران نسبت به اهداف انجام تحقیق آگاه گردیده و پس از جلب رضایت آن‌ها، پرسش‌نامه تکمیل گردید. بیماران درمان شده در بخش پروتزهای متحرک، پس از جلسه دوم فالوآپ پرسش‌نامه را تکمیل نمودند. این پرسش‌نامه دارای 19 سوال و 3 حیطه درد، دسترسی و کیفیت درمان می¬باشد. نمره کل در هر حیطه از مجموع نمرات محاسبه شد و رضایت کلی شامل نمره کلیه سؤالات می¬باشد. حداکثر نمره رضایت‌مندی 95 و حداقل نمره 19 بود که به‌صورت محاسبه بر مبنای 100 در نظر گرفته شد. برای محاسبه میانگین حیطه¬ها، مجموع نمرات هر حیطه بر حداکثر نمره هر حیطه تقسیم و در 100 ضرب شد. به‌منظور مقایسه مجموع نمره در هر حیطه و در کل به‌صورت استاندارد از 100 محاسبه و میانگین و انحراف معیار در آن حیطه گزارش گردید. میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران مراجعه‌کننده بر مبنای 100 در 4 مقیاس طبقه¬بندی شد به‌طوری که نمره کمتر از 25 به عنوان رضایت‌مندی بسیار نامطلوب،50-25 (نامطلوب)، 75-50 (مطلوب) و 100-75 (بسیار مطلوب) در نظر گرفته شد.
تجزیه و تحلیل آماری
داده¬ها با استفاده از پرسش‌نامه جمع¬آوری شده و سپس با استفاده از نرم¬افزار آماری SPSS نسخه 17 و آزمون¬های آماری T-test، ANOVA و آزمون هم‌بستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شد. سطح معنی¬داری در این مطالعه 05/0در نظر گرفته شد.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این مطالعه توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تایید شد (کد اخلاق:IR.SSU.REC.1397.105 ).
نتایج
با توجه به نتایج، میانگین سن بیماران مشارکت¬کننده در این مطالعه 9/31 سال بود که 7/63% آن‌ها زن بودند. 1/43% بیماران مورد مطالعه دارای تحصیلات زیردیپلم بودند و بیشترین درصد فراوانی بیماران را به خود اختصاص دادند و پس از آن بیماران دارای سطح تحصیلات دیپلم با 3/30% قرار داشتند. 1/95% بیماران در شهر سکونت داشتند.
با توجه به یافته¬های این مطالعه، میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران در حیطه کیفیت درمان با 6/72 از 100، دارای بیشترین مقدار بود. میانگین کل نمره رضایت‌مندی بیماران از خدمات دانشکده دندانپزشکی یزد نیز برابر 8/68 از 100 بود که نمرات حداقل و حداکثر به ترتیب برابر با 2/44 و 8/95 بود (جدول 1). مقایسه میانگین حیطه¬های رضایت‌مندی بر حسب جنسیت با استفاده از آزمون تی استیودنت مستقل در جدول 2 ارائه شده است که بر اساس آن، در هیچ‌کدام از حیطه¬های رضایت‌مندی تفاوت معناداری بین بیماران مرد و زن مشاهده نشد هر چند که در کل و در تمام حیطه¬های مورد بررسی تا حدودی میانگین نمره رضایت‌مندی مردها بیشتر بود و مردها به میزان بیشتری از خدمات دانشکده دندانپزشکی رضایت داشتند که این تفاوت معنادار نبود (جدول 2). بر حسب یافته‌های این مطالعه، تفاوت معناداری بین بخش¬های مختلف مورد مطالعه از نظر میانگین نمره حیطه‌های رضایت‌مندی مشاهد نشد (05/0 در بیماران با سطوح تحصیلی مختلف، تفاوت قابل ملاحظه‌ای از نظر رضایت‌مندی در حیطه¬های مختلف و رضایت‌مندی کل از خدمات دانشکده یافت نشد (05/0  

جدول 1: میانگین، حداقل و حداکثر نمره حیطه¬های رضایت‌مندی بیماران از خدمات ارائه شده در پنج بخش دانشکده دندانپزشکی یزد


جدول 2: میزان رضایتمندی بیماران مورد مطالعه در حیطه¬های مختلف بر حسب جنسیت

آزمون آماری: تی استیودنت مستقل (Independent-sample T Test)

جدول 3: میزان رضایتمندی بیماران مورد مطالعه در بخش¬های مختلف دانشکده دندانپزشکی یزد

جدول 4: میزان رضایتمندی بیماران مورد مطالعه در حیطه¬های مختلف بر حسب سطوح تحصیلی

آزمون آماری: آنالیز واریانس یک¬طرفه (One-way ANOVA)

جدول 5: میزان رضایتمندی بیماران مورد مطالعه در حیطه¬های مختلف بر حسب محل سکونت

آزمون آماری: تی استیودنت مستقل (Independent-sample T Test)

جدول 6: ضریب همبستگی سن با رضایت‌مندی بیماران از خدمات دانشکده دندانپزشکی یزد در حیطه های مختلف

آزمون آماری: ضریب همبستگی پیرسون (Pearson Corellation Coeficeint
 بحث
رضایت بیمار از خدمات دریافتی یکی از مهم‌ترین ارکان سامانه¬های ارتقای کیفیت کار مراکز آموزشی -درمانی و در نتیجه افزایش جذب بیمار و بهبود روند آموزش عملی دانشجویان می-باشد (12). سیستم¬های بهداشتی و درمانی چه در درون کشور و چه در دیگر نقاط دنیا هر یک به شیوه¬ای خواستار بهبود کیفیت خدمات خود و افزایش رضایت‌مندی مراجعه¬کنندگان هستند (13). میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران از خدمات دانشکده دندانپزشکی یزد در حیطه کیفیت درمان حدود 72 یافت شد که بیشترین میزان را در بین حیطه¬های مورد مطالعه به خود اختصاص داد. نمره کل رضایت‌مندی بیماران از خدمات دانشکده دندانپزشکی یزد نیز برابر 8/68 بود که با توجه به میانگین نمره رضایت‌مندی، میزان رضایت‌مندی بیماران از خدمات مطلوب بود. در مطالعه پاکدامن و همکاران (8) که در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، میانگین نمره حیطه¬های مختلف در حیطه درد، دسترسی، کیفیت درمان و رضایت کلی به ترتیب برابر 58، 59، 68 و62 بود که از لحاظ نسبت و درجه¬بندی رضایت‌مندی در حیطه¬های مختلف با نتایج این مطالعه مطابقت دارد هر چند که در مطالعه حاضر، میزان رضایت‌مندی تا حدودی بیشتر بود. در این مطالعه حیطه دسترسی نیز دارای میانگین نمره کمتری نسبت به میانگین کل بود که احتمالاً به دلیل مکان نامناسب دانشکده می¬باشد که در مطالعه حاجی¬فتاحی و همکاران (12) و Hashim (14) نیز به این موضوع اشاره شده است.
در مطالعه مسعوی‌راد و همکاران (2) نمره میانگین رضایت‌مندی بیماران از بخش اندودنتیکس دانشکده دندانپزشکی گیلان 8/53 از 60 بود. در مطالعه¬ای دیگر، میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران از خدمات درمانی ارائه شده در دانشکده دندانپزشکی بابل 8/27 از سقف 40 به دست آمد (3). در مطالعه Gürdal و همکاران (15) میزان رضایت‌مندی بیماران از دانشکده دندانپزشکی ازمیر ترکیه 6/38% به دست آمد که کمتر از میزان رضایت‌مندی بیماران در این مطالعه است که احتمالاً به‌دلیل تفاوت در نوع و طراحی سوالات پرسش‌نامه و مصاحبه و هم‌چنین تفاوت در جامعه مورد مطالعه است که بیش از 70% بیماران مورد مطالعه ایشان دارای تحصیلات عالی و سطح درآمد بالا بودند. طبق یافته¬های این مطالعه، در هیچ کدام از حیطه¬های رضایت‌مندی تفاوت معناداری بین بیماران مرد و زن مراجعه کننده به بخش¬های دانشکده دندانپزشکی یزد مشاهده نشد که با یافته¬های مسعوی¬راد و همکاران (2)، سیدمجیدی و همکاران (3) و Gürdal و همکاران (15) مطابقت دارد. هر چند که در کل و در تمام حیطه¬های مورد بررسی تا حدودی مردها از خدمات دانشکده دندانپزشکی رضایت بیشتری داشتند که این تفاوت معنادار نبود. در مطالعه Ali (16) زن‌ها از خدمات دندانپزشکی رضایت بیشتری داشتند که با یافته¬های این مطالعه مغایرت دارد که احتمالا به دلیل تفاوت در محیط های بیمارستانی و ارائه متفاوت خدمات در جهت جلب رضایت بیشتر زن¬ها بود. بیماران در کل از بخش پروتز رضایت به نسبت کمتری داشتند. دلیل این امر می¬تواند نیاز به جلسات درمانی بیشتر و نیاز به رفت و آمد بیشتر بیماران جهت تکمیل درمان در بخش پروتز نسبت به دیگر بخش‌ها باشد. هم‌چنین میانگین سنی بیماران مراجعه¬کننده به بخش پروتز متحرک بالاتر بود و همین امر می¬تواند علت نارضایتی بیشتر باشد. در مطالعه Mascarenhas (11) رضایت‌مندی بیماران از خدمات کلینیک درمان جامع نسبت به سایر بخش¬ها تفاوت معناداری نشان نداد که با یافته‌های مطالعه ما مطابقت دارد. به‌طورکلی به‌علت ماهیت متفاوت درمان در هر بخش و هم‌چنین نسبت به درمان جامع مقایسه سطح رضایت مندی هر بخش نسبت به بخش دیگر چالش برانگیز می باشد. بیماران فوق¬دیپلم در تمامی حیطه¬های رضایت‌مندی دارای کمترین میزان رضایت از خدمات دانشکده دندانپزشکی یزد بودند. در حیطه¬های مختلف مورد مطالعه و هم‌چنین رضایت‌مندی کل اختلاف معناداری بین سطوح مختلف تحصیلی مشاهده نشد که با یافته¬های سیدمجیدی و همکاران (3) مطابقت دارد. در مطالعه مسعوی‌راد و همکاران (2) بین سطح سواد و میزان رضایت‌مندی ارتباط معناداری وجود داشت که با یافته¬های این مطالعه مغایرت دارد که احتمالاً به دلیل تفاوت در نوع مطالعه و سال انجام مطالعه باشد که در مطالعه اشاره شده، بیماران مراجعه کننده به بخش اندودنتیکس در سال 1383 مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه در حیطه درد با افزایش سن بیماران میزان رضایت‌مندی آن‌ها افزایش معناداری یافت و در سایر حیطه¬های مورد مطالعه ارتباط آماری معنادار ملاحظه نشد. در مطالعهSener  (4) بین رضایت‌مندی بیماران بیمارستآن‌های دانشگاه دوملوپینر کوتاهیه و سن آن‌ها ارتباط آماری معنی¬داری گزارش نشد که با یافته¬های این مطالعه مطابقت دارد. در مطالعه سیدمجیدی و همکاران (3) با افزایش سن میزان رضایت بیماران دانشکده دندانپزشکی بابل افزایش یافت و علت آن را به کاهش سطح توقعات بیمار در سنین بالاتر، صبر وحوصله بیشتر آن‌ها، هم‌چنین درگیری کمتر شغلی و اجتماعی آنان و داشتن زمان بیشتر جهت مراجعات مکرر به منظور انجام درمان‌های دندانپزشکی نسبت دادند. آموزش شیوه¬های صحیح رفتاری به دانشجویان علاوه بر آموزش دقیق مباحث عملی دندانپزشکی دلیل مهمی بر افزایش رضایت‌مندی بیماران است (12). هم‌چنین نیاز به توجه بیشتر مسئولین برای افزایش بهبود کیفیت آموزش عملی احساس می¬شود. به نظر می رسد با ایجاد امکانات رفاهی مناسب¬تر نظیر فضای مناسب برای انتظار بیماران و بهبود روند پذیرش و نصب تابلوهای اطلاع¬رسانی و سیستم وقت¬دهی آنلاین جهت بخش¬های مختلف، می¬توان به افزایش میزان رضایت‌مندی بیماران دست یافت. هم‌چنین با توجه به رضایت‌مندی بیشتر مراجعین در بخش اندودنتیکس، عملکرد و رویه این بخش در جلب رضایت بیماران را می‌توان به عنوان الگو و راه‌کاری جهت افزایش جلب رضایت بیماران در سایر بخش‌های مورد مطالعه به کار برد.
نتیجه‌گیری
یافته‌های این مطالعه نشان داد که میزان رضایت بیماران مراجعه‌کننده به دانشکده دندانپزشکی یزد با نمره کل 81/68 در حد مطلوبی قرار دارد هرچند که نیاز است که با برطرف کردن جنبه‌های اثرگذار منفی و تقویت نقاط قوت به ویژه ارایه خدمات پیشگیرانه به بهبود و افزایش هر چه بیشتر میزان رضایت‌مندی بیماران مراجعه کننده دست یافت. میانگین نمره رضایت‌مندی بیماران در حیطه کیفیت درمان با 6/72 بیشترین مقدار در بین حیطه‌های مورد مطالعه بوده است و با توجه به اینکه رضایت‌مندی کمتر بیماران در حیطه¬های درد و دسترسی به‌ترتیب با میانگین نمره 97/63 و 94/65 بوده است، نیاز است که به‌منظور افزایش میزان رضایت‌مندی بیماران و تمرکز بر این حیطهها تلاش شود و با بهبود شرایط دسترسی و هم‌چنین استفاده از روش¬های کاهش درد و به‌خصوص ایجاد ارتباط بهتر و ایجاد حس درک درد به‌صورت متقابل در رضایت بیشتر بیماران کوشید.
سپاس‌گزاری
این پژوهش حاصل پایان‌نامه دانشجویی دکتر حبیب خان‌زاده می‌باشد که در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد انجام شده است. بدین وسیله از تمامی اساتید، کارکنان و مراجعین محترمی که در انجام این مطالعه ما را یاری نمودند، سپاس‌گزاری و قدردانی می‌گردد. منابع مالی انجام این مطالعه توسط محققین تامین شده است.
حامی مالی: منابع مالی انجام این مطالعه توسط محققین تامین شده است
تعارض در منافع: وجود ندارد.

 References:
1- Khodavaisi M, Alah Verdipour H. The Study of Knowledge and Satisfaction of Hamedan Residents about the City Health Care Centers in 1998. Teb Va Tazkieh 2002; 44: 64-71. [Persian]
2- Masoodirad H, Tabari R, Arefian M R. An Assessment of Patient's Satisfaction toward Endodontics Department, Guilan Dental School (2003 – 2004). The Journal of Islamic Dental Association of IRAN (JIDA) 2005; 17(55): 81-8. [Persian]
3- Seyedmajidi M, Motallebnejad M, Bijani A, Sabbagzadeh M. Defining Effective Factors on Patients' Satisfaction Referring to Dental Faculty in Babol University of Medical Sciences: A Principle Step to Socially Accountable Medical Education. Medical Education Development Center 2013; 1(2): 58-66. [Persian]
4- Şener HY. Improving Patient Satisfaction in Health Services: An Application at Dumlupinar University Kutahya Evliya Celebi Education & Research Hospital. European Journal of Business and Management 2014; 6(30): 172-81.
5- Noshiravani Y, Salarzehi H, kord B. The Study of Relationship between Health Services Quality Dimensions and Patient’s Satisfaction and Loyalty. Journal of Zabol University of Medical Sciences and Health Services 2013; 4(4): 63-70. [Persian]
6- Mason D. General Dental Practice--Challenges and Opportunities: A Personal View. Br Dent J 1995; 179: 350-54.
7- Ahmady AE, Pakkhesal M, Zafarmand AH, Lando HA. Patient Satisfaction Surveys in Dental School Clinics: A Review and Comparison. Journal of Dental Education 2015; 79(4): 388-93.
8- Pakdaman A, Khormali A, Shamshiri A R. Patient Satisfaction- Comparison of the Comprehensive Care Model with Traditional Model of Delivering Dental Services in Tehran University of Medical Sciences. JDM 2013; 26 (4):234-42. [Persian]
9- Al-Mudaf BA, Moussa MA, Al-Terky MA, Al-Dakhil GD, El-Farargy AE, Al-Ouzairi SS. Patient Satisfaction with Three Dental Specialty Services: A Center-Based Study. Medical Principles and Practice 2003; 12(1): 39-43.
10- Eslamipour F, shirban F, refaee P. Assessment of Dental Students’ Satisfaction of Clinical Departments in Isfahan Dental School. Iranian Journal of Medical Education 2011; 10 (5): 625-33. [Persian]
11- Mascarenhas AK. Patient Satisfaction with the Comprehensive Care Model of Dental Care Delivery. J Dent Educ 2001; 65(11): 1266-71.
12- Haji Fattahy F, Rezaie M, Valaie N, Khosravani fard B, Haraji A, Mehrshadian M. Evaluation of Patients’ Satisfaction of Departments in Islamic Azad University Dental Branch,  In 2009. J Res Dent Sci 2010; 7(3): 23-9. [Persian]
13- Ghapanchi J, Daghigh Afkar M, Azadi A, Sedaghati S. Satisfaction of Clients from Presented Services in Shiraz Dental School. Journal of dentistry, Shiraz University of medical sciences 2009; 10(1): 83-6. [Persian]
14- Hashim R. Patient Satisfaction with dental services at Ajman University, United Arab Emirates. East Mediterr Health J 2005; 11(5- 6): 913-21.
15- Gürdal P, Çankaya H, Önem E, Dinçer S, Yílmaz T. Factors of Patient Satisfaction/Dissatisfaction in a Dental Faculty Outpatient Clinic in Turkey. Community Dentistry and Oral Epidemiology 2000; 28(6): 461-9.
16- Ali DA. Patient Satisfaction in Dental Healthcare Centers. European Journal of Dentistry 2016; 10(3): 309-314.