ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
اختلال اضطراب اجتماعی (Social anxiety disorder) یک اختلال روانپزشکی شایع و مستمر است که از نظر اجتماعی با باور شناختی مبتنی بر چک شدن توسط دیگران، خجالت، شرم، طرد شدن و قضاوت توسط افراد ناآشنا شناخته می‌شود و در موقعیت‌های اجتماعی روی می‌دهد (1). اضطراب اجتماعی با کاهش سطح عملکرد فرد همراه است (2) و می‌تواند پیامدهای منفی زیادی چون خودکشی، مصرف تنباکو، مواد مخدر و الکل را به همراه داشته باشد (3). این مسأله از آنجایی نگران‌کننده است که برخی از مطالعات، شیوع جهانی اضطراب اجتماعی را ۳۶ درصد و شیوع آن در طول زندگی را بین ۱۰ تا ۱۳ درصد گزارش کرده‌اند (2). میزان شیوع اضطراب اجتماعی در دانشجویان ایرانی 16 درصد؛ در دانشجویان پرستاری و مامایی 29 درصد؛ در دانشجویان علوم پزشکی 17 درصد و در کل جامعه ایران 15 درصد گزارش شده است (4). اضطراب اجتماعی با ترس بیش از حد در موقعیت‌های اجتماعی و نگرانی از قضاوت منفی دیگران مشخص می‌شود، بنابراین ترس از ارزیابی منفی (fears of negative evaluation) یکی از علل مهم این اختلال به‌شمار می‌رود (5). ترس از ارزیابی منفی، یا نگرانی از مورد انتقاد قرار گرفتن به عنوان یک سوگیری شناختی اصلی در اضطراب اجتماعی شناخته شده (6) و یک معیار تشخیصی کلیدی برای تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی است (1). جوانان دارای اضطراب اجتماعی، شناخت‌های اجتماعی ناکارآمد بیشتر، تفسیرهای منفی بیشتر از موقعیت‌های اجتماعی مبهم و ترس‌های بیشتر در خصوص ارزیابی شدن را تجربه می‌نمایند (7). نتایج مطالعات مختلف نیز از ارتباط مثبت بین ترس از ارزیابی منفی و هراس اجتماعی حمایت کرده است (10،8-5). بخشی از این ارزیابی و سوگیری منفی می‌تواند در نتیجه احساس‌های مبتنی بر بی‌کفایتی، نپذیرفتن شکست و ضعف‌های شخصیتی ایجاد شود (11) که مفهوم خودمهربانی (Self-compassion) را شامل می‌شود. نف (Neff) خودمهربانی را به‌عنوان حساسیت نسبت به تجربه رنج همراه با میل عمیق برای کاهش آن رنج تعریف کرده و سه مولفه دو قطبی یعنی ذهن‌آگاهی در مقابل همانند‌سازی افراطی، مهربانی با خود در مقابل خودانتقادی و اشتراکات انسانی در مقابل انزوا را به عنوان ابعاد خودمهربانی در نظر گرفته است (12). یافته‌های صورت گرفته در خصوص خودمهربانی به‌طور گسترده نشان داده‌اند که این متغیر ارتباط منفی با مشکلات روانشناختی از جمله اضطراب دارد (13،14). به طور کلی یافته‌های پژوهش‌ها از رابطه منفی بین خودمهربانی و اضطراب اجتماعی حمایت کرده‌اند (17،13،15-12). ارتباط بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان می‌تواند توسط متغیر میانجی انتقاد از خود (Self-criticism) توجیه شود. این مسأله از آنجا محتمل است که که ترس از ارزیابی منفی می‌تواند به افزایش انتقاد از خود منجرشده (6) و خودمهربانی را کاهش دهد. انتقاد از خود شامل نفرت شدید و تمایل به حذف جنبه‌های ناخواسته از طریق آزار و اذیت خود و یا عملکرد خود اصلاحی برای کاستی‌ها یا شکست‌ها می‌شود (18). بررسی‌ها نشان می‌دهد که انتقاد از خود می‌تواند به‌صورت خشم و احساس بی‌ارزشی نسبت به خود و افکار و ارزیابی‌های مبتنی بر مقایسه خود با دیگران نیز خود را نشان دهد (19)، بنابراین می‌تواند مشکلات روانشناختی متعددی از جمله اضطراب اجتماعی (22-20) را به همراه داشته باشد. هم‌چنین یافته‌های قبلی از رابطه بین خود‌مهربانی و اضطراب اجتماعی (23،24) و انتقاد از خود (25) حمایت می‌کند. اگرچه یافته‌های پژوهشی نشان داد که ترس از ارزیابی منفی، خود‌مهربانی و انتقاد از خود با اضطراب اجتماعی رابطه مثبت دارد اما پراکندگی این مطالعات و عدم توجه آن‌ها روابط ساختاری بین این متغیرها، لزوم مطالعات گسترده‌تر را نشان می‌دهد. انجام مدل‌سازی در خصوص روابط ساختاری بین این متغیرها و درک اینکه چگونه انتقاد از خود بر این متغیرها تأثیر می‌گذارد اهمیت دارد، چراکه می‌تواند مکانیسم‌های اساسی که به اضطراب اجتماعی در بین دانشجویان کمک می‌کند را روشن کند. با بررسی این تأثیر متقابل، این تحقیق به شکاف پژوهشی که در ادبیات فعلی وجود دارد می‌پردازد و بینش‌هایی را در مورد مداخلات بالقوه با هدف کاهش اضطراب اجتماعی ارائه می‌دهد که در طراحی مداخلات آموزشی و درمانی مهم است. بنابراین این پژوهش نه تنها به چارچوب های نظری در روانشناسی کمک می‌کند، بلکه پیامدهای عملی گسترده‌ای برای توسعه استراتژی‌های هدفمند در زمینه‌های آموزشی و درمانی نیز به همراه دارد. بنابراین، این پژوهش با هدف نقش میانجی انتقاد از خود در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی یزدانجام شد. مدل پیشنهادی در شکل 1 ارائه شده است.
 




شکل ۱: مدل پیشنهادی نقش میانجی انتقاد از خود در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی یزد
 
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است که به شیوه معادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در سال تحصیلی 1400-1401 بود. در مدل‌سازی معادلات ساختاری حداقل حجم ۲۰۰ نمونه توصیه شده است. در این مطالعه حجم نمونه ۲۵۰ نفر تعیین شد تا اطمینان لازم را در مورد توان آماری مطلوب و کفایت نمونه‌برداری فراهم کند. نمونه‌گیری نیز با استفاده از شیوه غیراحتمالی داوطلبانه انجام شد. پرسش‌نامه‌ها به‌‌صورت مجازی طراحی و در گروه‌های دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد ارسال شد. ملاک‌های ورود شامل تمایل برای شرکت در پژوهش و پاسخ به سوالات پرسش‌نامه‌ها، تحصیل در دوره دکتری یکی از رشته‌های پزشکی، داروسازی و داندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و ملاک خروج نیز عدم دقت در تکمیل پرسش‌نامه‌ها بود. هماهنگی پژوهش با موازین دینی و فرهنگی، رضایت آزمودنی‌ها و نماینده قانونی آن‌ها از جمله موازین رایج اخلاق این مطالعه بود. از بین شرکت‌کنندگان در پژوهش ۲33 نفر معیارهای ورود به پژوهش را داشتند که در نهایت پس از حذف داده‌های پرت، نمرات 227 نفر تحلیل شد. ابزار پژوهش در ذیل مطرح‌ شده‌اند.
اضطراب اجتماعی (SAS): مقیاس اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Scale) در سال 1996 توسط ایلینا جرابک برای سنجش اضطراب اجتماعی ساخته شده است. این ابزار دارای 25 سؤال است که در یک طیف لیکرت 5 گزینه‌ای تقریباً همیشه (5) و تقریباً هیچوقت (1) تنظیم شده است. در ایران سام دلیری این پرسش‌نامه را در سال ۱۳۸۱ روی گروه ۴۷۷ نفری از دانش‌آموزان اجرا کرد. روایی آزمون با استفاده از روش تحلیل عاملی، پنج عامل شامل ترس از بیگانگان ترس از ارزیابی توسط دیگران، ترس از صحبت کردن در جمع ترس از انزوای اجتماعی و ترس از آشکار شدن علائم هراس را استخراج کرده که این پنج عامل 23/47 درصد واریانس کل تست را تبیین می‌کنند. در مطالعه مذکور پایایی این آزمون با روش آلفای کرونباخ همسانی درونی پرسش‌نامه 0/76 بیان شده است (26). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسش‌نامه به روش آلفای کرونباخ محاسبه گردید که ضریب حاصله 0/965 بود.
ترس از ارزیابی منفی: مقیاس ترس از ارزیابی منفی (Fear of Negative Evaluation Scale) توسط لری در سال ۱۹۸۳ طراحی شد و شامل ۱۲ گویه است و پاسخ به گویه‌ها از 1 (به هیچ وجه درباره من صدق نمی‌کند) تا 5 (بسیار زیاد درباره من صدق می‌کند) نمره‌گذاری می‌شوند. به منظور بررسی پایایی این ابزار لری همسانی درونی مقیاس را برابر با 0/96و پایایی بازآزمایی بعد از چهار هفته را 0/75 گزارش کرده است. در پژوهش رضایی‌پور، جباری‌فر و برزگر بفرویی نیز ضریب آلفای کرونباخ 0/78 به‌دست آمد (27). در مطالعه حاضر پایایی پرسش‌نامه از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و 0/955 به‌دست آمد.
خودمهربانی: فرم کوتاه مقیاس خودمهربانی (self-compassion scale) یا همان شفقت به خود توسط ریس و همکاران در سال ۲۰۱۱ ساخته شد. این مقیاس شامل ۱۲ گویه است که پاسخ‌های آن در یک دامنه ۵ درجه‌ای لیکرت از تقریباً هرگز (1) تا تقریباً همیشه (5) قرار می‌گیرند. این مقیاس سه مولفه دو قطبی را شامل 1- ذهن‌آگاهی در مقابل همانند‌سازی افراطی 2- مهربانی با خود در مقابل خودانتقادی و 3- اشتراکات انسانی در مقابل انزوا اندازه‌گیری می‌کند. فرم کوتاه با فرم بلند همبستگی بالایی 0/97 دارد و پایایی بازآزمایی 0/92 گزارش شده است. در ایران خانجانی و همکاران ویژگی‌های روانسنجی فرم کوتاه پرسش‌نامه خودمهربانی را بررسی کردند. نتایج تحلیل عاملی تأییدی از ساختار 3 عاملی مقیاس خودمهربانی در نمونه ایرانی حمایت کرد (CFI=0/89، NFI=0/84، RMSEA=0/08). مقیاس خودمهربانی همبستگی منفی و معناداری با کمالگرایی 0/33- و عاطفهی منفی 0/38 و شرم بیرونی 0/21- داشت. هم‌چنین ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و عامل‌های «خودمهربانی- خود قضاوتی»، «تجربه مشترک بشری-انزوا» و «ذهن‌آگاهی-همانندسازی افراطی» به ترتیب 0/79، 0/68، 0/71 و 0/86 به‌‌دست آمد (28). در مطالعه حاضر پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه و 0/802 به‌دست آمد.
انتقاد از خود: این پرسش‌نامه توسط تامپسون و زاروف (Thompson & Zuroff) در سال ۲۰۰۴ ساخته شده است که شامل ۲۲ ماده است پاسخ به هر ماده این مقیاس در یک طیف هفت درجه‌ای لیکرت از بسیار خوب توصیف کننده من است (۶) تا اصلاً توصیف کننده من نیست (۰) نمره‌گذاری می‌شود. پرسش‌نامه دارای دو خرده مقیاس انتقاد از خود درونی‌شده و مقایسه‌ای است. هم‌چنین سوالات ۶ و ۲۱ نمره‌گذاری معکوس دارند. روایی و پایایی مقیاس سطوح خودانتقادی را تامپسون و زاروف در سال 2004 به ‌ترتیب برای خودانتقادی مقایسه‌ای 0/78 و برای خودانتقادی درونی 0/84 گزارش کردند (29). یاماگوجی، کیم و آکوستسو در سال 2014 ضریب پایایی برای مؤلفه‌های خودانتقادی مقایسه‌ای، خودانتقادی درونی و کل آزمون را بر اساس آلفای کرونباخ به‌ترتیب 0/70، 82 /0 و 0/90 گزارش کرده‌اند (30). در سال 1395 شریعتی و همکاران در پژوهش خود، آلفای کرونباخ را به‌ ترتیب برای خرده‌مقیاس خودانتقادی مقایسه‌ای 0/88 و خودانتقادی درونی 0/89 گزارش کردند (31). در پژوهش حاضر نیز پایایی پرسش‌نامه به روش آلفای کرونباخ برای انتقاد از خود درونی و مقایسه‌ای و نمره کل خود انتقادی به ترتیب، 0/891، 0/914 و 0/942 دست آمد.
تجزیه و تحلیل آماری
داده‌ها با استفاده از روش همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای v‏ersion 16  SPSS و AmosV24 تحلیل شد.
نتایج
از مجموع 227 دانشجوی شرکت‌کننده در پژوهش، 108 نفر (47/6 درصد) مرد و 119 نفر (52/4 درصد) زن بودند. میانگین و انحراف معیار سنی شرکت‌کنندگان به ترتیب 25/15، 5/79 بود. هم‌چنین رشته تحصیلی 72 نفر (31/7 درصد) پزشکی، 89 نفر (39/2 درصد) داروسازی و 66 نفر (29/1 درصد) نیز دندانپزشکی بود. آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها در جدول ۱ ارائه شده است.
بر اساس یافته‌های ارائه شده در جدول 1، آماره‌های کجی و کشیدگی همه متغیرها بین 2 و ۲- قرار دارد که بیانگر عدم انحراف بیش از حد توزیع نمرات متغیرها از توزیع نرمال است. نتایج نشان می‌دهد بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی رابطه مثبت معنی‌داری وجود دارد (0/001>P)؛ بین انتقاد از خود (و ابعاد آن) با اضطراب اجتماعی رابطه مثبت معنی‌داری مشاهده می‌شود (0/001>P). رابطه بین خود مهربانی (و ابعاد آن) و اضطراب اجتماعی در دانشجویان منفی معنی‌دار است (0/001>P). هم‌چنین بین خودانتقادی و خودمهربانی رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد (0/001>P). پس از بررسی همبستگی متغیرهای پژوهش نتایج مربوط به مدل‌های اندازه‌گیری و تحلیل عاملی برای هر چهار متغیر مطلوب بود. در ادامه ابتدا مدل ساختاری پژوهش ارائه شده است.
شکل 2 مدل بررسی روابط بین متغیرها را نشان می‌دهد. در این مدل متغیر اضطراب اجتماعی درون‌زا و متغیر‌های ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی برون‌زا بوده و نقش مستقیم آن بر اضطراب اجتماعی و انتقاد از خود و نقش غیرمستقیم آن بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی از طریق متغیر میانجی انتقاد از خود مورد بررسی قرار گرفت. نقش مستقیم انتقاد از خود بر اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی نیز در مدل ارائه شده است. ضرایب مستقیم و غیرمستقیم روابط بین متغیرها در جداول ۲ و 3 ارائه شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از روابط متغیرها از طریق ضرایب مستقیم در جدول ۲ نشان می‌دهد که اثر مستقیم ترس از ارزیابی منفی و انتقاد از خود بر اضطراب اجتماعی دانشجویان معنی‌دار است (0/001>P). اما اثر مستقیم خودمهربانی بر اضطراب اجتماعی دانشجویان معنی‌دار نبود (P>0/05). هم‌چنین در روش بوت استرپ سطح اطمینان  95 و تعداد نمونه‌گیری مجدد بوت استرپ 5000 در نظر گرفته شده است. بر اساس نتایج بوت استرپ مشخص شد که اثر ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی از طریق انتقاد از خود و هم‌چنین اثر خودمهربانی به اضطراب اجتماعی از طریق انتقاد از خود معنی‌دار بوده است (0/001>P). شاخص‌های برازش مدل در جدول 3 ارائه شد. در روش بوت استرپ سطح اطمینان 95 و تعداد نمونه‌گیری مجدد بوت استرپ 5000 در نظر گرفته شده است. بر اساس نتایج بوت استرپ مشخص شد که اثر ترس از ارزیابی منفی به اضطراب اجتماعی از طریق انتقاد از خود و هم‌چنین اثر خودمهربانی به اضطراب اجتماعی از طریق انتقاد از خود معنی‌دار بوده است (0/001>P). شاخص‌های برازش مدل در جدول ۴ ارائه شد.
برای برآورد مدل ساختاری از روش بیشینه درست‌نمایی استفاده شد. در این مدل شاخص‌‌های برازندگی ریشه واریانس خطای تقریب (RMSEA) 0/059، شاخص نیکویی برازش(GFI) برابر با 0/946، شاخص نیکویی برازش تعدیل یافته (AGFI) برابر با 0/908، شاخص برازندگی هنجار شده (NFI) برابر با 0/962، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI) برابر با 0/984، شاخص برازندگی افزایشی (IFI) برابر با 0/984 و شاخص توکر-لویس (TLI) برابر با 0/978 به‌دست آمده که همگی بالای 0/90 بوده و برای برازش مدل مطلوب تلقی می‌شوند. هم‌چنین مقداری خی‌۲ در این تحلیل 65/409 به‌دست آمده و درجه آزادی آن ۳۹ بوده که در نتیجه میزان 1/677=df/χ2 بدست آمد که نشان دهند تائید مدل است
 

 
جدول ۱: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش و ماتریس همبستگی بین متغیرها



p<0.01  *p<0.05







شکل 2: مدل اصلاح شده نقش میانجی انتقاد از خود در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
 
جدول ۲: ضرایب مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای پژوهش



جدول3. نتایج آزمون مدلسازی معادلات ساختاری برای بررسی شاخص‌های برازندگی مدل تدوین‌شده



جدول۴: شاخص‌های برازندگی برای الگوی تدوین‌شده




بحث
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش میانجی انتقاد از خود در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان علوم پزشکی شهید صدوقی یزد انجام شد. در سطوح همبستگی‌های ساده نخستین نتیجه این پژوهش نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی دانشجویان رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد که با نتایج مطالعات پیشین همسوست (10،8-5). برای مثال فردریک و لواَبی نشان دادند که بین ترس از ارزیابی و علائم اضطراب اجتماعی در نوجوانی رابطه وجود دارد (5). در همین راستا نتایج مطالعه پول و همکاران حاکی از تاثیر ترس از ارزیابی مثبت و منفی در اضطراب اجتماعی کودکان بود. نتایج این مطالعات نیز از ارتباط بین بین ترس از ارزیابی منفی و اضطراب اجتماعی حمایت کرده است. ارتباط به‌دست آمده را می‌توان از طریق مدل شناختی اضطراب اجتماعی تبیین کرد، که فرض می‌کند افراد با ترس بالا از ارزیابی منفی تمایل دارند قضاوت منفی توسط همسالان را بیش از حد برآورد کنند. این ترس به تشدید رفتارهای خود نظارتی و اجتنابی منجر می‌شود که باعث تشدید احساس اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود. علاوه بر این ترس از ارزیابی منفی می‌تواند افکار ناسازگار را تحریک کند، برانگیختگی فیزیولوژیکی و دلهره اجتماعی را بیشتر افزایش دهد؛ مولفه‌هایی که نقش اساسی در اضطراب اجتماعی دارد. نتیجه دیگر پژوهش نیز نشان داد بین انتقاد از خود و اضطراب اجتماعی رابطه مثبت ‌معنی‌داری وجود دارد. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (22-20). برای مثال کایادو و همکاران نشان دادند انتقاد از خود بر اضطراب اجتماعی رابطه دارد (20). لازاروس و شهر نیز نشان دادند شرم و انتقاد از خود در پیش‌بینی نقش اضطراب اجتماعی نقش دارد (2۱). نتیجه مطالعه یوسفی و همکاران نیز حاکی از نقش معنی‌دار انتقاد از خود در پیش‌بینی نقش اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر بود (2۲). در تبیین نتایج این بخش می‌توان گفت انتقاد از خود، احساس بی‌کفایتی را تقویت می‌کند و رفتارهای اجتنابی را در موقعیت‌های اجتماعی تحریک می‌کند. در نتیجه، فرد ممکن است برانگیختگی فیزیولوژیکی و پریشانی شدیدی را تجربه کند، که چرخه اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی را تقویت کرده و افکار انتقادی خود را تشدید می‌کند. علاوه بر این نتایج نشان داد که بین ترس از ارزیابی منفی با انتقاد از خود رابطه منفی‌ معنی‌داری وجود دارد. این نتیجه با نتایج مطالعات پیشین همسوست (6). مکانیسمی که می‌تواند ارتباط بین ترس از ارزیابی منفی و انتقاد از خود را توضیح دهد شامل پردازش شناختی منفی است که در آن افراد قضاوت دیگران را به شکل منفی ارزیابی می‌کنند و این ترس با واکنش تدافعی همراه می‌شود که به ادراکات منفی از خود منجر می‌شود. هم‌چنین بین خودمهربانی با انتقاد از خود در دانشجویان رابطه منفی و معنی‌داری به‌دست آمد که با نتایج مطالعات پیشین همسویی دارد (18،25). برای مثال نتیجه مطالعه ژانگ و همکاران حاکی از اثر خودمهربانی بر انتقاد از خود بود (8). دانشجویان دارای خودمهربانی بالا، انعطاف‌پذیری عاطفی بیشتری از خود نشان می‌دهند و این مساله باعث می‌شود به جای سرزنش، به شکست‌ها با درک بیشتری پاسخ دهند. این پاسخ انطباقی افکار منفی را کاهش می‌دهد و گفت‌وگوی مهربان‌تر با خود را تقویت می‌کند و انتقاد از خود را کاهش می‌دهد. الگویی اصلی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت نقش میانجی انتقاد از خود در رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان بود. نتایج مدل‌سازی معادلات ساختاری این فرضیه را به‌طور نسبی مورد حمایت مورد قرار داد که افزایش انتقاد از خود می‌تواند باعث تشدید رابطه بین ترس از ارزیابی منفی و خودمهربانی با اضطراب اجتماعی دانشجویان شود. در تبیین نتایج این بخش می‌توان گفت ترس از ارزیابی منفی باعث می‌شود افراد قضاوت دیگران را پیش‌بینی کنند، و این پیش‌بینی به ادراک منفی از خود و افزایش اضطراب منجر می‌شود. انتقاد از خود، خودمهربانی را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود فرد اشتباهات خود را فاجعه‌آمیز ادارک کرده و اشتراکات انسانی را نادیده بگیرد. در نتیجه، فقدان مهربانی با خود، اضطراب اجتماعی را تداوم می‌بخشد. هم‌چنین عدم خودمهربانی باعث می‌شود تا دانشجویان نقاط ضعف خود را در ارتباطات اجتماعی نشخوار کنند و به‌جای درآمیزی اجتماعی، کناره‌گیری را انتخاب کنند. این در حالی است که خودمهربانی تاب‌آوری را تقویت می‌کند و به افراد اجازه می‌دهد تا انتقاد از خود را با مهربانی و درک متعادل کنند و در نهایت اضطراب را کاهش دهند. بنابراین، انتقاد از خود با تبدیل تأثیر منفی ترس از ارزیابی منفی به توانایی بازدارنده برای رشد شفقت به خود، به عنوان یک میانجی انتقادی عمل می‌کند و اضطراب اجتماعی را در دانش‌آموزان تشدید می‌کند. که ترس از ارزیابی منفی می‌تواند منجر به درک منفی عملکرد اجتماعی شده و این نگرانی را ایجاد کند که عملکرد فرد توسط دیگران ارزیابی می‌شود. در واقع ترس از ارزیابی منفی باعث می‌شود افراد قضاوت دیگران را پیش‌بینی کنند و این پیش‌بینی، ادراک منفی از خود ا تشدید می‌کند. از آنجاکه بخشی از این ارزیابی و سوگیری منفی نسبت به خود می‌تواند در نتیجه احساس‌های مبتنی بر بی‌کفایتی، نپذیرفتن شکست و ضعف‌های شخصیتی ایجاد شود، بنابراین کاهش خودمهربانی را به‌همراه خواهد داشت. از سوی دیگر عدم خودمهربانی شامل یک موضع عدم پذیرش نسبت به جنبه‌های ضعیف و یا ناراحت‌کننده از خود است. زمانی که فرد نتواند جنبه‌های منفی خود را (برای مثال اشتباهات لفظی در سخنرانی یا گفتگوی بین فردی) بپذیرد، ترس بیشتری از ارزیابی منفی دیگران خواهد داشت و این ترس نیز با ادراک منفی و غیرمنصفانه در خصوص عملکرد فردی است و باعث می‌شود تا افراد اشتباهات کوچک خود را به‌صورت بیش‌برآورد تفسیر کرده، خود را سرزنش کنند و در رابطه با اشتباهات خود احساس گناه زیادی داشته باشند (5)، از این‌رو ترس از ارزیابی منفی و عدم خودمهربانی می‌تواند با انتقاد از خود همراه باشد. از سوی دیگر انتقاد از خود می‌تواند این خطای شناختی را که اشتباه در موقعیت‌های اجتماعی فقط مخصوص فرد خودانتقادگر است، تشدید نماید. این افراد ممکن است این باور را در خود تقویت کنند که اشتباهاتی که معمولاً در سخنرانی‌ها و یا سمینارهای دانشجویی در قالب خطاهای لفظی، تپق زدن و یا فراموشی برخی از جملات رخ می‌دهد فقط آن‌ها تجربه می‌کنند و این نوع باور سبب می‌شود این افراد خودانتقادگری را انتخاب کنند. این چرخه افکار ناکارآمد به طور مکرر می‌تواند رابطه منفی بین ترس از ارزیابی منفی و خود مهربانی با اضطراب اجتماعی را تقویت و میزان اضطراب را در دانشجویان افزایش دهد.
نتیجه‏‌گیری
به‌‌طور کلی یافته‌های این پژوهش از روابط ساختاری بین انتقاد از خود، ترس از ارزیابی منفی، خودمهربانی و اضطراب اجتماعی را تائید و نتایج مطالعات پیشین را تقویت و مورد حمایت قرار داد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که انتقاد از خود ممکن است به عنوان مانعی برای راهبردهای مؤثر خودمهربانی و تشدید کننده اثرات نامطلوب ترس از ارزیابی منفی عمل کند و بر اهمیت پرداختن به الگوهای انتقاد از خود در مداخلات مرتبط با کاهش اضطراب اجتماعی تأکید دارد. این نتایج اهمیت پرداختن به انتقاد از خود در محیط‌های درمانی را برای پرورش خودمهربانی و کاهش ترس از ارزیابی منفی در بین دانشجویان را برجسته می‌کند. مداخلات آتی با هدف کاهش انتقاد از خود می‌تواند در کاهش اضطراب اجتماعی نقش اساسی داشته باشد. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به استفاده از روش غیر احتمالی داوطلبانه، انجام این مطالعه بر روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی یزد و استفاده از پرسش‌نامه به عنوان تنها عامل سنجش متغیرهای پژوهش اشاره نمود. پیشنهاد می‌شود مطالعات مشابهی در رابطه با سایر دانشجویان و در سایر دانشگاه‌ها با هدف رفع محدودیت‌های این پژوهش انجام شود.
سپاس‌گزاری
این پژوهش برگرفته از طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است و در پایان از کلینیک‌های ترک اعتیاد شهر یزد و تمامی افرادی‌‌که به نحوی در انجام این تحقیق محقق را یاری نمودند تشکر و قدرانی می‌گردد.
حامی مالی: این پژوهش برگرفته از طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است که با حمایت این دانشگاه به انجام رسیده است.
تعارض در منافع: وجود ندارد.
ملاحظات
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تایید شده است (کد اخلاق :IR.IAU.B.REC.1401.030).
مشارکت نویسندگان
در این مطالعه تمام نویسندگان این مقاله به طور فعال در مراحل مختلف تحقیق و نگارش آن مشارکت داشته‌اند. نویسنده اول مسئول طراحی پژوهش، تدوین چارچوب نظری، نظارت بر اجرای مراحل پژوهش، انجام تحلیل‌های آماری و نگارش متن اصلی بوده است. نویسنده دوم و سوم وظیفه جمع‌آوری داده‌ها و نظارت بر اجرای مراحل پژوهش را بر عهده داشته‌اند و نویسنده چهارم نیز در نوشتن متن اصلی، ویرایش نهایی مقاله و انجام مکاتبات نقش کلیدی ایفا کرده است.
 


 

References:
 
1-    Crome E, Grove R, Baillie AJ, Sunderland M, Teesson M, Slade T. DSM-IV and DSM-5 Social Anxiety Disorder in the Australian Community. Aust N Z J Psychiatry 2015; 49(3): 227-35.
2-    Tse ZWM, Emad S, Hasan MK, Papathanasiou IV, Rehman Iu, Lee KY. School-Based Cognitive-Behavioural Therapy for Children and Adolescents with Social Anxiety Disorder and Social Anxiety Symptoms: A Systematic Review. Plos one 2023; 18(3): e0283329.
3-    Badin E, Alvarez E, Chu BC. Cognitive Behavioral Therapy for Child and Adolescent Anxiety: CBT in a Nutshell. Cognitive Behavioral Therapy in Youth: Tradition and Innovation 2020: 41-71.
4-    Mokhber Dezfooli A, Rezaee M, Ghazanfari F, Mirdrikavand F, Gholamrezae S, Moazzeni T, et al. Modeling of Social Phobia According to Emotional and Cognitive Components and Gender: Applying of Path Analysis. Quarterly Journal of Psychological Studies 2015; 11(3): 29-52. [Persian]
5-    Fredrick JW, Luebbe AM. Prospective Associations Between Fears of Negative Evaluation, Fears of Positive Evaluation, and Social Anxiety Symptoms in Adolescence. Child Psychiatry Hum Dev 2024; 55(1): 195-205
6-    Weeks JW, Heimberg RG, Fresco DM, Hart TA, Turk CL, Schneier FR, et al. Empirical Validation and Psychometric Evaluation of the Brief Fear of Negative Evaluation Scale in Patients with Social Anxiety Disorder. Psychol Assess 2005; 17(2): 179-90.
7-    Hodson KJ, McManus FV, Clark DM, Doll H. Can Clark and Wells'(1995) Cognitive Model of Social Phobia Be Applied to Young People? Behavioural and Cognitive Psychotherapy 2008; 36(4): 449-61.
8-    Mikaeli Manee F. The Role of the Mother's Parental Control and Fear of Negative Evaluation in the Prediction of Social Anxiety in Students. Rooyesh 2020; 8(12): 65-72. [Persian]
9-    Robatmili S, Karimi M. The Prediction of Social Anxiety in Adolescents Based on Meta Cognitive Beliefs, Mindfulness and Fear of Negative Evaluation. Quarterly Social Psychology Research 2018; 8(31): 51-68.
10-    Poole KL, Hassan R, Schmidt LA. Two-Factor Structure of Social-Evaluative Fear in Children: Distinguishing Fear of Positive and Negative Evaluation in Social Anxiety. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment 2022; 44(3): 800-10.
11-    Farhadi M, Rahimi H, Paydar MRZ, Vasel MY. The Effectiveness of Self-Compassion-Focused Therapy on Cognitive Vulnerability to Depression. Iran J Psychiatry 2023; 18(2): 134-44. [ Persian]
12-    Bates GW, Elphinstone B, Whitehead R. Self‐Compassion and Emotional Regulation as Predictors of Social Anxiety. Psychol Psychother 2021; 94(3): 426-42.
13-    MacBeth A, Gumley A. Exploring Compassion: A Meta-Analysis of the Association Between Self-Compassion and Psychopathology. Clin Psychol Rev 2012; 32(6): 545-52.
14-    Zessin U, Dickhäuser O, Garbade S. The Relationship Between Self‐Compassion and Well‐Being: A Meta‐Analysis. Appl Psychol Health Well Being 2015; 7(3): 340-64.
15-    Makadi E, Koszycki D. Exploring Connections between Self-Compassion, Mindfulness, and Social Anxiety. Mindfulness 2020; 11: 480-92.
16-    Hamid N, Poursaleh A, Davoudi I. The Effectiveness of Compassion Mindfulness Training on the Symptoms of Social Anxiety Disorder and Emotional Cognitive Management Strategies in Female Students with Social Anxiety Disorder. Journal of Modern Psychological Researches 2021; 16(61): 75-94. [Persian]
17-    Liu J, Deng J, Zhang H, Tang X. The Relationship Between Child Maltreatment and Social Anxiety: A Meta-Analysis. J Affect Disord 2023; 329: 157-67.
18-    Whelton WJ, Greenberg LS. Emotion In Self-Criticism. Personality and Individual Differences. Personality and Individual Differences 2005; 38(7): 1583-95.
19-    Thompson R, Zuroff DC. The Levels of Self-Criticism Scale: Comparative Self-Criticism and Internalized Self-Criticism. Personality and Individual Differences 2004; 36(2): 419-30.
20-    Romano M, Tran E, Moscovitch DA. Social Anxiety Is Associated with Impaired Memory for Imagined Social Events with Positive Outcomes. Cognition and Emotion 2020; 34(4): 700-12.
21-    Iancu I, Bodner E, Ben-Zion IZ. Self-Esteem, Dependency, Self-Efficacy and Self-Criticism in Social Anxiety Disorder. Comprehensive Psychiatry 2015; 58: 165-71.
22-    Yousefi Moridani M, Fallahian H, Mikaeili N. The Role of Self-Criticism and Shyness in Predicting Social Appearance Anxiety of Female Students. Pajouhan Sci J 2020; 18(4): 54-60. [Persian]
23-    Sajjadi M, Noferesti A, Abbasi M. Mindful Self-Compassion Intervention Among Young Adults with a History of Childhood Maltreatment: Reducing Psychopathological Symptoms, Shame, and Self-Criticism. Current Psychology 2022; 42: 26227-237. [Persian]
24-    Wakelin KE, Perman G, Simonds LM. Effectiveness of Self‐Compassion‐Related Interventions for Reducing Self‐Criticism: A Systematic Review and Meta‐Analysis. Clin Psychol Psychother 2022; 29(1): 1-25.
25-    Yamaguchi A, Kim M-S, Akutsu S. The Effects of Self-Construals, Self-Criticism, and Self-Compassion on Depressive Symptoms. Personality and Individual Differences 2014; 68: 65-70.
26-    Golestani FA, Rezaei DS. Exploring The Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Social Anxiety of Female High School Students in Kashan City. Middle Eastern Journal of Disability Studies 2018; 8. [Persian]
27-    Rezaeipour F, Jabbareefar T, Barzegarbafrouee K. Comparative Study of Attachment Dimensions, Fear of Negative Evaluation, Social and Academic Adjustment Based on Academic Achievement in Students with Visual Impairment. Psychology of Exceptional Individuals 2019; 9(35): 215-32. [Persian]
28-    Khanjani S, Foroughi AA, Sadghi K, Bahrainian SA. Psychometric Properties of Iranian Version of Self-Compassion Scale (Short Form). Pajoohandeh Journal 2016; 21(5): 282-9. [Persian]
29-    Thompson R, Zuroff DC. The Levels of Self-Criticism Scale: Comparative Self-Criticism and Internalized Self-Criticism. Personality and Individual Differences 2004; 36(2): 419-30.
30-    Yamaguchi A, Kim M-S, Akutsu S. The Effects of Self-Construals, Self-Criticism, and Self-Compassion on Depressive Symptoms. Personality and Individual Differences 2014; 68: 65-70.
31-    Shariati M, Hamid N, Hashemi ShaykhShabani E, Beshlideh K, Marashi A. The Effectiveness of Compassion Focused Therapy on Depression and Self Criticism of Female University Students. Knowledge & Research in Applied Psychology 2016; 17(1): 43-50.