ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
سینوس‌های ماگزیلاری اولین سینوس‌های پارانازال هستند که تشکیل آن‌ها در دوران جنینی شروع می¬شود و در هنگام تولد به صورت شکافی قدامی خلفی در بیس استخوان ماگزیلا به صورت دو طرفه دیده می‌شوند (1). دو فاز رشدی یکی در 3 سال اول زندگی و دیگری در سنین12-6 سالگی در سینوس دیده می‌شود (2). پنوماتیزاسیون سینوس‌ها از سن سه سالگی شروع می‌شود. همراه با رویش دندان‌های دائمی، سینوس‌ها شروع به پنوماتیزاسیون به داخل ریج آلوئولار می‌کنند. حدود سن 20 سالگی، همزمان با رویش مولرهای سوم، پنوماتیزه شدن سینوس به اتمام می‌رسد (3). مشکلات پاتولوژیک و تکاملی سینوس مانند بیماری‌های التهابی، ضایعات ناشی از تروما، نئوپلاسم‌ها، کلسیفیکاسیون‌ها و... شیوع نسبتا بالایی را دارند (4،5). تشخیص درست و به موقع مشکلات سینوس در پروگنوز درمان آن‌ها از اهمیت به سزایی برخوردار است (3). تصویربرداری پانورامیک یکی از روش‌های استاندارد تصویربرداری دوبعدی در بررسی سینوس ماگزیلاری است (3). تصویربرداری پانورامیک، یک تکنیک رادیوگرافی خارج دهانی است که برای تهیه تصویر از ساختارهای صورتی شامل قوس‌های ماگزیلا و مندیبل و ساختارهایی مثل سینوس ماگزیلاری، حفره بینی و مفصل گیجگاهی- فکی کاربرد دارد (6). دندانپزشکان باید توانایی تشخیص صحیح تمام نواحی آناتومیک و لندمارک های شناخته شده را در این رادیوگرافی را داشته باشند و به صورت کامل قادر به تفسیر آن باشند، زیرا این روش تصویربرداری در مطب های دندانپزشکی به صورت شایعی کاربرد دارد (7). شیوع استفاده از این روش اغلب به دلایلِ میزان کم دوز اشعه دریافتی، هزینه مناسب و در دسترس بودن آن، فراهم نمودن نمای دوطرفه از ساختارهای حمایتی مثل سینوس‌ها جهت مقایسه آن‌ها باهم، فراهم نمودن نمایی مناسب و کلی از فکین و بافت نرم و سخت می‌باشد (8). به صورت کلی نمای رادیوگرافی یک سینوس نرمال شامل دو رادیولوسنسی متقارن با حدود مشخص و دارای بوردر کورتیکه به شکل یک خط رادیواپک ممتد و نازک در کف سینوس‌های دوطرف است (9). ضخیم شدن مخاط روی دیواره، اجسام خارجی داخل سینوس، رادیواپک شدن کامل و یا نسبی فضای داخلی سینوس، ناپیوستگی دیواره کف سینوس و آسیمتری یا وجود سطوح مایع-هوا در تصاویر جز موارد غیر نرمال می‌باشد (3). تشخیص درست مشکل بیمار یکی از ارکان مهم و اساسی برای درمان می‌باشد و توانایی دندانپزشکان در درک و تفسیر صحیح تصاویر پانورامیک و نقاط مهم تشخیصی و ابنورمالیتی‌های آن در روند تشخیص دارای نقش بسزایی می‌باشد (6). برای تشخیص دقیق بر اساس رادیوگرافی پانورامیک، نه تنها سطح بالای دانش تشریحی، بلکه درک درست از اصول تصویربرداری و تفسیر پانورامیک ضروری است،  بنابراین یکی از مهم ترین جنبه‌های توانایی تشخیص برای یک دندانپزشک، توانایی تفسیر صحیح نمای رادیوگرافی تهیه شده و تشخیص ابنورمالیتی ها می‌باشد. به طوری که با فارغ‌التحصیلی، از همه دانشجویان دندانپزشکی انتظار می‌رود که در تفسیر تصاویر داخل دهانی و خارج دهانی مهارت داشته باشند (10). توسعه مهارت ها در تفسیر تصاویر نیاز به آموزش مناسب و ایجاد درک صحیحی از علوم پایه یا بنیادی، به ویژه پاتوفیزیولوژی بیماری¬ها، یادگیری اصول پایه تفسیر تصاویر، کسب تجربه و... دارد (11). دانشجویان سال آخر که تمام دروس تئوری و عملی خود را با موفقیت گذرانده-اند باید توانایی لازم در مورد تفسیر نما¬های رادیوگرافی را داشته باشند (10). علل ضعف دانشجویان در توانایی تفسیر و تشخیص نماها در کلیشه¬های رادیوگرافی شامل: دانش ناکافی و ناقص در مورد نواحی آناتومیک و روش صحیح تفسیر و تشخیص موارد نرمال وپاتولوژیک در یک کلیشه رادیوگرافی (11)،کمبود تجربه (12)، کمبود توجه و عدم صرف وقت کافی جهت تفسیر تصاویر (12)، تعداد ساعات کم تعریف شده درس رادیولوژی در کوریکولوم آموزشی (13)، اختصاص دادن زمان کمتر به آموزش روش¬های رایجی مثل پانورامیک به دانشجویان دوره عمومی، نوع آموزش مبتنی بر علوم پایه که باعث به وجود آمدن فاصله زمانی بین آموزش تئوری و عملی می¬باشد (14). استراتژی¬های آموزش باید به ترتیب اولویت، توسط مسئولین آموزشی تدوین شوند. برای اجرای این نگرش در برنامه درسی منظم دانشکده¬ها، ارزیابی نتایج یادگیری دانشجویان دندانپزشکی ممکن است اطلاعاتی برای کمک به اساتید دندانپزشکی در جهت پیشرفت ارائه دهد (7). با توجه به مطالب گفته¬شده و اهمیت تشخیص زود¬هنگام ضایعات سینوس ماگزیلاری و کاربرد موثر تصویربرداری پانورامیک و نقش آموزش در افزایش دقت تشخیصی دانشجویان، مطالعه حاضر با هدف آگاهی از میانگین نمره دانشجویان در تشخیص نماهای غیرنرمال سینوس ماگزیلاری در کلیشه‌های پانورامیک انجام خواهد شد و باتوجه به اطلاعات دریافت شده از دانشجویان، بهبود روند آموزشی مد نظر قرار می¬گیرد.
روش بررسی
این مطالعه تحلیلی بر روی 53 نفر (از کل 60 نفر) دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در سال1400 در دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد انجام گردید. جهت گردآوری داده‌ها در این مطالعه از پرسش‌نامه محقق ساخته که شامل 5 عدد رادیوگرافی پانورامیک از سینوس‌های نرمال که توسط فرد متخصص از کتاب‌های مرجع انتخاب شده و 15 عددرادیوگرافی پانورامیک از سینوس‌های غیر نرمال مورد نظر با توجه به تشخیص ذکر شده در متون و مقالات انتخاب شد نهایتا سوالات پرسش‌نامه در قالب فضای آزمون در اختیار دانشجویان قرار گرفت. معیار ورود دانشجویان به مطالعه تحصیل در سال آخر در زمان انجام مطالعه، گذراندن با موفقیت واحدهای قبلی رادیولوژی و داشتن رضایت آگاهانه جهت شرکت در مطالعه بود ومعیار خروج آن‌ها از مطالعه پرسش‌نامه‌های ناکامل و فارغ التحصیل شدن قبل از برگزاری آزمون بود. دانشجویانی که رضایت جهت شرکت در مطالعه را داشتند، با شماره دانشجویی وارد آزمون شدند و سن و جنس و معدل و نوع ورودی بر طبق شماره دانشجویی در دسترس مسئول آموزش قرار گرفته و مسئول آموزش بدون ذکر نام دانشجو اطلاعات را در اختیار پژوهشگر قرار داد. پرسش‌نامه به این صورت طراحی شد که سوال مبنی بر تشخیص وضعیت سینوس ماگزیلاری از دانشجو پرسیده شد و 4 گزینه برای پاسخ‌دهی به هر سوال در اختیار دانشجو قرار گرفت. پرسش‌نامه شامل 20 تصویر پانورامیک استاندارد بود که شامل: 5 تصویر نمای نرمال سینوس ماگزیلاری، 5 تصویر نمای تخریب ناشی از بدخیمی‌های مهاجم مخرب کف سینوس ماگزیلاری، 5 تصویر نمای جا‌به‌جایی کف سینوس ماگزیلاری ناشی از ضایعات ادنتوژنیک، 5 تصویر نمای تغییرات مخاط سینوس ماگزیلاری شامل تغییر ضخامت یا تجمع موکوس می‌شد. تصاویر انتخاب شده با وضوح مناسب و پس‌زمینه مشابه در قالب آزمون آنلاین در نرم‌افزار شرکت فرادید برای دانشجویان فعال شد و از دانشجویان خواسته شد که در بهترین حالت محیط( نور محیطی کم، دید مستقیم با لپ‌تاپ) و شرایط مشاهده مناسب هر فرد به سوالات پاسخ دهند. سوالات به صورت رندوم بوده و برای هر سوال 45 ثانیه زمان در نظر گرفته شد بعد از اتمام مطالعه‌ی پاسخ‌های صحیح در قالب فایل PDF در اختیار دانشجویان قرار گرفت. نمره دهی براساس تعداد سوالات بود، به هر پاسخ صحیح یک نمره و به هر پاسخ غلط صفر نمره و به سوال بدون پاسخ صفر نمره تعلق گرفت که مجموع نمرات سوالات 20 نمره بود.
تجزیه و تحلیل آماری
داده‌ها پس از جمع‌آوری و کنترل توسط نرم‌افزار آماری SPSS version 16 در رایانه وارد شدند. نرمال بودن توزیع داده‌ها با آزمون کولموگراف - اسمیرنف بررسی شد. به دلیل نرمال بودن توزیع داده‌ها از آزمون های آماری ANOVA ، T-test، fisher-exact و Chi-square برای تحلیل آن استفاده شد. سطح معنی‌داری در این مطالعه 0/05در نظر گرفته شد.
ملاحظات اخلاقی
این مطالعه در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد به شماره IR.SSU.REC.1400.127 به تصویب رسید.
نتایج
در تحقیق حاضر، 53 نفر از 60 دانشجوی سال آخر دندانپزشکی یزد مورد بررسی قرار گرفتند (5 نفر به دلیل عدم رضایت و 2 نفر به علت دفاع پایان نامه از پاسخ دهی به سوالات خودداری کردند). شرکت کنندگان  شامل 30 زن (56/6 درصد) و 23 مرد (43/4درصد) با میانگین سنی 2/3 ±25/6و با دامنه تغییرات از 23 تا 37 سال بود. 32 نفر از نمونه ها (60/4 درصد) سراسری و 21 نفر از نمونه ها(39/6 درصد) بین الملل بودند. اطلاعات دموگرافیک شرکت کنندگان در مطالعه در جدول 1 آمده است. میانگین نمره آگاهی شرکت کنندگان در مطالعه 2/12 ± 7/13 با دامنه تغییرات 3 تا 12 نمره بود. حدود اطمینان 95% برای این میانگین از (6/55 تا 7/72 95% CI) نمره بود. دانشجویان به 2 گروه سنی تقسیم شدند و میانگین نمرات آگاهی گروه‌ها با هم مقایسه شد. دانشجویان در گروه سنی 25-23 سال به طور متوسط، میانگین نمره آگاهی 7/12 داشتند. این نمره در دانشجویان در گروه سنی 37-26 سال 7/14 به دست آمد، این تفاوت به وسیله t-test آزمون شد که ارتباط معناداری وجود نداشت (0/983=P) یعنی آگاهی دانشجویان هر دو گروه سنی از تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری در رادیوگرافی پانورامیک یکسان بود (جدول 3). دانشجویان مرد به طور متوسط، میانگین نمره آگاهی 7/48 داشتند. این نمره در دانشجویان زن 6/87 به دست آمد، این تفاوت به وسیله t-test آزمون شد که ارتباط معناداری وجود نداشت (0/303 = P) یعنی آگاهی دانشجویان مرد و زن از تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری در رادیوگرافی پانورامیک یکسان بود (جدول3).
دانشجویان سراسری به طور متوسط، میانگین نمره آگاهی 7/25 داشتند. این نمره در دانشجویان بین الملل 6/95 به دست آمد، این تفاوت به وسیله t-test آزمون شد که ارتباط معناداری وجود نداشت (0/622=P) یعنی آگاهی دانشجویان سراسری و بین‌الملل از تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری در رادیوگرافی پانورامیک یکسان بود (جدول‌3). دانشجویان با معدل زیر 16 به طور متوسط، میانگین نمره آگاهی 6/57 داشتند. این نمره در دانشجویان با معدل بالای 16، 7/50 به دست آمد، این تفاوت به وسیله t-test آزمون شد که ارتباط معناداری وجود نداشت (0/12=P) یعنی آگاهی دانشجویان با هر دو نوع مدل از تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری در رادیوگرافی پانورامیک یکسان بود (جدول3).
 

جدول1: توزیع فراوانی دانشجویان دندانپزشکی یزد مورد بررسی برحسب متغیرهای دموگرافیک





جدول2: توزیع فراوانی تعداد پاسخ‌های صحیح دانشجویان دندانپزشکی مورد بررسی




جدول3: تعیین و مقایسه میانگین نمره آگاهی دانشجویان دندانپزشکی از تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری در رادیوگرافی پانورامیک برحسب متغیرهای دموگرافیک
  

 
بحث
یکی از مهم‌ترین جنبه های توانایی تشخیص برای یک دندانپزشک، توانایی تفسیر صحیح نمای رادیوگرافی تهیه شده و تشخیص ابنورمالیتی‌ها می‌باشد. به طوری که با فارغ‌التحصیلی، از همه دانشجویان دندانپزشکی انتظار می‌رود که در تفسیر تصاویر داخل دهانی و خارج دهانی مهارت داشته باشند. با توجه به دوز بالای اشعه و هزینه بالای تصاویر CBCT و روش استفاده راحت، ارزان بودن، در دسترس بودن، حوزه وسیع عکس برداری، توان مناسب در نشان‌دهی ساختارهای آناتومیک و پاتولوژیک، دوز اندک اشعه و زمان اندک رادیوگرافی پانورامیک، این رادیوگرافی همچنان به عنوان یک روش مناسب در غربالگری بیماری‌ها ازجمله ضایعه‌های سینوسی استفاده می¬گردد (18-15)، از این رو این مطالعه به بررسی آگاهی دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلا پرداخته است. مطالعه حاضر بر روی جامعه دانشجویان سال آخر دندانپزشکی که در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در حال تحصیل بودند انجام شده و سطح آگاهی آن‌ها در زمینه تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری سنجیده شده است. در نهایت نتایج این مطالعه نشان داده که میزان آگاهی شرکت¬کنندگان در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری بد بوده است. هم‌چنین بین میانگین نمره آگاهی دانشجویان با سن، جنسیت، معدل و نوع ورودی آنان ارتباط معناداری مشاهده نشده است. رفیعیان و همکاران در مطالعه¬ای به بررسی سطح آگاهی دانشجویان در تشخیص ضایعات دهان در رادیوگرافی و پاسخ به این پرسش که آیا سطح آموزش استاندارد و کافی می‌باشد، پرداختند. این مطالعه در سال 2011 در دانشکده دندانپزشکی قزوین و بر روی دانشجویان دندانپزشکی انجام شد. در این مطالعه ده تصویر شامل انواع تصاویر رادیوگرافی؛ پری اپیکال، اکلوزال و... که ضایعات مختلفی را داشتند به دانشجویان نمایش داده شد و از آن‌ها خواسته شد اولین تشخیص خود را در رابطه با ضایعه بنویسند؛ در مطالعه ی حاضر ابزار مورد بررسی متفاوت بود به نحوی که 20 تصویر پانورامیک انتخاب شد و در قالب آزمون در نرم افزار شرکت فرادید قرار گرفت. میانگین نمره آگاهی دانشجویان شرکت-کننده در این مطالعه نشان داد که سطح قابل قبولی از آگاهی را در تفسیر تصاویر رادیوگرافی کسب کردند این در حالی است که در مطالعه حاضر میزان آگاهی شرکت-کنندگان در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری ضعیف بوده است که از این جهت دو مطالعه مطابقت نداشتند. میانگین نمره ی آگاهی دانشجویان دختر و پسر تفاوت معناداری نداشت که در مطالعه حاضر نیز از این لحاظ مشابهت وجود داشت (19).nilufer ersan  و همکاران در مطالعه ای به بررسی ارزیابی میزان دانش دانشجویان در مورد رادیوگرافی پانورامیک و پری اپیکال پرداختند. این مطالعه در سال 2017 در دانشگاه Yeditepe ترکیه بر روی دانشجویان سال سوم تا پنجم رشته دندانپزشکی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی انجام شد. این در حالی است که در مطالعه حاضر فقط بر روی مشکلات سینوس رادیوگرافی پانورامیک با جامعه آماری دانشجویان سال آخر دندانپزشکی می¬پردازد. در این مطالعه از دانشجویان در مورد مشکلات موجود در ده رادیوگرافی پری اپیکال و پانورامیک به صورت پرسش نامه سوال پرسیده شد. برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، 12 خطای موقعیت بیمار و 3 تشخیص جسم خارجی و 4 خطای فنی هم علاوه بر این سوالات مورد سوال قرار گرفت. داده¬ها تفاوت آماری مثبت و معناداری در میزان تشخیص صحیح مشکلات توسط دانشجویان سال سوم در مقایسه با دانشجویان سال پنجم نشان داد که همانند مطالعه حاضر دانشجویان سال آخر آگاهی ضعیفی داشتند. سوالات مربوط به شناسایی جسم خارجی در پانورامیک بیشترین درصد پاسخ صحیح را به خود اختصاص داده بود. آن‌ها بیان داشتند که شاید ارائه مجدد دروس به صورت سخنرانی به دانشجویان سال پنجم باعث بهبود عملکرد آن‌ها شود هم‌چنین در مطالعه‌ حاضر ذکر شد که بازنگری در شیوه¬های آموزشی مطابق با کوریکولوم آموزشی ضروری به نظر می¬رسد(20).
Naoki Maeda و همکاران در مطالعه¬ای به بررسی سطح درک و توانایی دانشجویان در تشخیص لندمارک های آناتومیک در رادیوگرافی پانورامیک پرداختند. این مطالعه در سال 2018 بر روی 119 نفر دانشجویان سال آخر دندانپزشکی در دانشگاه توکوشیمای ژاپن انجام شده است. در این مطالعه 28 تصویر پانورامیک انتخاب شد و نقاط آناتومیک روی آن علامت زده شد و از داشجویان خواسته شد تا نام آن‌ها را بنویسند. رویکرد مطالعه حاضر از این جهت که جامعه مورد بررسی دانشجویان سال آخر دندانپزشکی بودند مشابهت دارد اما به جهت‌های دیگر متفاوت است به نحوی که در این مطالعه فقط نقاط آناتومیکی از دانشجویان پرسیده شده اما در مطالعه حاضر 5 تصویر مرتبط با آناتومی نرمال سینوس ماگزیلاری بود و 15 تصویر دیگر مرتبط با ضایعات پاتولوژیک در رادیوگرافی بود. در این مطالعه طبق نتایج به دست آمده، میانگین پاسخ‌های صحیح 53% بود اما در مطالعه حاضر به صورت نمره بیان شده است که میزان آگاهی شرکت‌کنندگان در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری بد بوده است. در این مطالعه درصد نمره پاسخ صحیح زنان اندکی بیشتر از مردان بود اما برخلاف مطالعه حاضر میانگین نمره آگاهی مردان اندکی بیشتر از زنان بود که البته در هر دو مطالعه این تفاوت‌ها معنا‌دار نبودند. در این مطالعه ضرورت بهبود رویکرد‌های آموزشی را برای دانشجویان ذکر شد که در مطالعه حاضر این نتیجه نیز صدق می‌کند (21). حاجی‌حسنی و همکاران در مطالعه ای به بررسی میزان توانایی دانشجویان در تشخیص آناتومی و مشکلات ریشه در فیلم پری اپیکال پرداختند. این مطالعه در سال 2018 در دانشکده قزوین بر روی 60 نفر از دانشجویان سال پنجم و ششم انجام شده است. در این مطالعه تعدادی از تصاویر پری اپیکال شامل مواردی مثل آناتومی نرمال، پوسیدگی، ریشه‌های دارای انحنا، گشادی لامینادورا و ... به دانشجویان نشان داده شد و از آن‌ها خواسته شد که تشخیص‌های خود را بنویسند. این در حالی است که در مطالعه حاضر به بررسی رادیوگرافی‌های پانورامیک در ارتباط با تغییرات سینوس ماگزیلاری پرداخته شد و جامعه آماری مطالعه حاضر برخلاف مطالعه حاجی حسنی فقط دانشجویان سال آخر دندان پزشکی (‌سال ششم) بود. نتایج نشان داد که هر دو گروه دانشجویان، دانش ضعیفی در تشخیص ضایعات پاتولوژیک و انحنای ریشه ها داشتند و به طور کلی، دانش دانشجویان در سطح متوسطی قرار داشت و سطح آگاهی آن‌ها در دانشجویان سال ششم 30% و در دانشجویان سال پنجم 3/23% بود. این در حالی است که در مطالعه حاضر میزان آگاهی دانشجویان در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری بد بوده است. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که ارتقای دانش دانشجویان در رابطه با ضعف در تفسیر تصاویر رادیوگرافی بهترین راه حل برای تقویت توانایی تشخیصی دانشجویان است که در ارتباط با نتیجه مطالعه با مطالعه حاضر مشابهت وجود دارد (22).Aarya H.Nair و همکاران در مطالعه¬ای به بررسی اثر آموزش تلفیقی و پیوسته به دانشجویان دندانپزشکی در بهبود یادگیری درس رادیولوژی پرداختند. در این مطالعه که در سال 2020 در دانشگاه Amrita School of Dentistry هندوستان بر روی دانشجویان دندانپزشکی انجام شد، 46 نفر از دانشجویان انتخاب شدند و به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند. به گروه اول آموزش تئوری و به گروه دوم آموزش تئوری و عملی داده شد. مواد یادگیری شامل مجموعه‌ای از رادیوگرافی‌های خارج و داخل دهانی و کلاس های سخنرانی مبتنی بر ویژگی‌های رادیوگرافی دندان نرمال و پاتولوژیک بود. به دنبال تدریس، دو آزمون تحت عنوان آزمون تشخیصی (سوالات چند گزینه‌ای) در روز سخنرانی، و پس از آن آزمون حافظه (تشخیص نقطه‌ای و مطابقت با موارد صحیح) یک هفته بعد  برای ارزیابی سطح درک دانش آموزان انجام شد. مطالعه از این جهت قابل قیاس با مطالعه حاضر است که به بررسی ویژگی‌های رادیوگرافیک نرمال و پاتولوژیک پرداخته است اما به جهت شیوه‌ برگزاری آزمون و موارد بررسی متفاوت است علاوه بر این در این مطالعه پس از آموزش از دانشجویان آزمون گرفته شده در حالی‌که در دانشگاه یزد به بررسی دانشجویان سال آخر پرداخته شده است که این افراد مقداری از درس رادیولوژی فاصله گرفته‌اند. دانشجویان گروه دوم در مقایسه با دانشجویان گروه اول هم در تست تشخیصی و هم در تست حافظه عملکرد بهتری داشتند. آن‌ها طی این مطالعه به این نتیجه رسیدند که همراهی تدریس درس رادیولوژی با آموزش عملی به صورت پیوسته باعث بهبود توانایی دانشجویان در درک و تشخیص کلیشه¬های رادیوگرافی نسبت به گروه کنترل شد و آموزش تلفیقی یک روش موثر در افزایش دقت تشخیصی در رادیولوژی دهان و نیز بهبود توانایی حفظ مفاهیم در بین دانشجویان دندانپزشکی بود در حالی که در مطالعه حاضر میزان آگاهی دانشجویان در حد ضعیف تخمین زده شده است که می¬تواند به علت فاصله گرفتن دانشجویان از آموزش باشد (23). تفاخری و همکاران در مطالعه ای به بررسی توانایی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در تشخیص پوسیدگی¬های بین دندانی بر اساس رادیوگرافی بایت وینگ دیجیتال پرداختند. این مطالعه در سال تحصیلی 1399-1398 بر روی دانشجویان سال آخر دندانپزشکی پرداخته شد. در این مطالعه، تعداد 5۰ کلیشه رادیوگرافی بایت وینگ با کیفیت استاندارد از یک کلینیک رادیولوژی تهیه شد از مشاهده گرها درخواست شد، وجود و عدم وجود و عمق پوسیدگی سطوح بین دندانی را با توجه به معیارهای تعیین شده در پرسش نامه علامت بزنند که در مطالعه حاضر علی رغم مشابهت در نوع جامعه آماری، به لحاظ نوع رادیوگرافی و عنوان مورد بررسی تفاوت وجود دارد. دختران در مقایسه با پسران، در تشخیص سطوح دارای پوسیدگی بهتر عمل کردند. پسران در تشخیص سطوح سالم موفق تر بودند و ترجیح میدادند دندان‌های مشکوک را سالم در نظر بگیرند در صورتی که در مطالعه حاضر میانگین نمره آگاهی مردان اندکی بیشتر از زنان بود که البته این تفاوت ها معنا دار نبودند. در نتیجه این مطالعه ذکر شد که توانایی دانشجویان سال آخر دانشکده دندانپزشکی رفسنجان در تشخیص وجود پوسیدگی و تعیین پوسیدگی های عمیق نزدیک پالپ عالی و در تعیین عمق پوسیدگی در سطح مینایی و رسیده به DEJ خوب بود. قابلیت اطمینان دانشجویان نیز در تشخیص پوسیدگی عالی بود. این در حالی است که در مطالعه حاضر آگاهی دانشجویان در ارتباط با تغییرات رادیوگرافیک سینوس ماگزیلاری ضعیف بوده است و ارتقای سطح آگاهی دانشجویان ضروری به نظر می رسد (24).
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایج مطالعه، دانشجویان سال آخر دندانپزشکی شهر یزد در حیطه تغییرات رادیوگرافی سینوس ماگزیلاری از آگاهی خوبی برخوردار نبودند به همین سبب بازنگری در شیوه¬های آموزشی مطابق با کوریکولوم آموزشی ضروری به نظر می¬رسد. هم‌چنین نتایج نشان داد که سن، جنس، نوع ورودی و معدل دانشجویان در میزان آگاهی آنان تاثیر واضحی نداشته‌است. با توجه به مشترک بودن کوریکولوم آموزشی در کشور و اهمیت این موضوع پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده درستی درک دانشجویان دانشکده¬های دندانپزشکی شهرهای دیگر از تغییرات رادیوگرافیک در ارتباط با سینوس ماگزیلاری و مشکلاتی که می¬تواند برای بیماران با ضایعه رادیوگرافیک ایجاد شود؛ همچنین در نواحی دیگری از ماگزیلوفاشیال بررسی شود.
سپاس‌گزاری
این مقاله منتج از پایان¬نامه دانشجویی است که در شورای پژوهشی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی یزد تصویب شده است. نویسندگان مقاله خود را ملزم می‌دانند از کلیه دانشجویانی که در این مطالعه شرکت کرده‌اند تشکر و قدردانی نمایند.
حامی مالی: دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدصدوقی یزد
تعارض در منافع: وجود ندارد.
 

References:
 
1-    Christensen GJ. Misch's Contemporary Implant Dentistry. Implant Dentistry 2019; 28(6): p 526-527.
2-    Whyte A, Boeddinghaus R. The Maxillary Sinus: Physiology, Development and Imaging Anatomy. Dentomaxillofac Radiol 2019; 48(8): 20190205.
3-    Peterson LJ. Peterson’s Principles of Oral and Maxillofacial Surgery. Pmph USA Ltd Series 2019; p 410.
4-    Bell Gw, Joshi Bb, Macleod Ri. Maxillary Sinus Disease: Diagnosis and Treatment. Br Dent J 2011; 210(3): 113-8.
5-    Kerai T, Ganesan K. Are Changes in Specific Landmark Anatomy on a Panoramic Image Suggestive of Maxillary Sinus Disease? Dent Update 2018; 45(10): 977-84.
6-    Rushton Ve, Horner K, Worthington H V. Routine Panoramic Radiography of New Adult Patients in General Dental Practice: Relevance of Diagnostic Yield to Treatment and Identification of Radiographic Selection Criteria. Oral Surg, Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002; 93(4): 488-95.
7-    İlgüY D, İlgüY M, Dölekoğlu ZS, Ersan N, Fişekçioğlu E. Evaluation of Radiological Anatomy Knowledge among Dental Students. Yeditepe J Dent 2017; 13(3): 31-36.
8-    Clark, J., Robertson, L. & Harden, R. In our Opinion: the First Five Years — a Framework for Dental Undergraduate Education. Br Dent J 2003; 195: 125–127.
9-     Mallya S, Lam E. White and Pharoah's Oral radiology E-book: principles and interpretation. Elsevier India 2019; p 1263.
10-    Ghazali Ab Bin. Interpreting Panoramic Radiographs for Beginners. BDJ Student 2020; 27(3): 49.
11-    Baghdady Mt, Pharoah Mj, Regehr G, Lam Ewn, Woods Nn. The Role of Basic Sciences in Diagnostic Oral Radiology. J Dent Educ 2009; 73(10): 1187-93.
12-    Turgeon Dp, Lam Ewn. Influence of Experience and Training on Dental Students’ Examination Performance Regarding Panoramic Images. J Dent Educ 2016; 80(2): 156-64.
13-    Mirza AJ, Nazir M, Akhter Z, Javaid MA, Shafiq MK. Radiographic Interpretation Skills of Clinical Dental Undergraduates Studying in Karachi, Pakistan. International Journal of Dental Sciences and Research 2018; 6(4): 100-4.
14-    Soltanimehr E, Bahrampour E, Imani Mm, Rahimi F, Almasi B, Moattari M. Effect of Virtual Versus Traditional Education on Theoretical Knowledge and Reporting Skills of Dental Students in Radiographic Interpretation of Bony Lesions of the Jaw. Bmc Med Educ 2019; 19(1): 233.
15-    Bushong Sc, Glaze SA, Foster Jk, Copley Rl, Miller Jt. Panoramic Dental Radiography for Mass Screening? Health Phys 1973; 25(5): 489-94.
16-    Langland Oe. The Use of the Orthopantomograph in a Dental School. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1967; 24(4): 480-7.
17-    Manson-Hing Lr. Pantomography Today. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1972; 34(5): 832-7.
18-    Lund Tm, Manson-Hing Lr. A Study of the Focal Troughs of Three Panoramic Dental X-Ray Machines: Part I. The Area of Sharpness. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology 1975; 39(2): 318-28.
19-    Azimi S, Tofangchiha M, Shapoori M, Rafieian N. Iranian Dental Students’ Level of Knowledge Regarding the Interpretation of Radiographic Images of Oral Lesions: Is the Standard Training Sufficient? Journal of Dentomaxillofacial Radiology, Pathology and Surgery 2016; 5(2): 1-5.
20-    İlgüy D, İlgüy M, Dölekoğlu ZS, Ersan AP, Fişekçioğlu E. Evaluation of Radiological anatomy Knowledge among Dental Students Diş Hekimliği. Yeditepe Dental journal 2017; 13(3): 31-36.
21-    Maeda N, Hosoki H, Yoshida M, Suito H, Honda E. Dental Students' Levels Of Understanding Normal Panoramic Anatomy. J Dent Sci 2018; 13(4): 374-77.
22-    Hajihassani N, Tofangchiha M, Namdari P, Esfehani M. Evaluation of the Ability of Senior Dental Students of Qazvin Faculty of Dentistry to Interpret Diagnostic Periapical Radiographs. Ann Dent Spec 2018; 6(3): 299-303.
23-    Nair Ah Vb, Jose R, Aravind Ms, Krishnan Na. Assessment of Effectiveness of Integrated Teaching in Oral Radiology among Dental Students: A Comparative Study. Amrita J Med 2020; 6(3): 299-303.
24-    Tafakhori Z, Shahrokhi E. An Evaluation of the Ability of the Senior Dental Students of Rafsanjan University of Medical Sciences in Detecting Proximal Caries in Digital Bitewing Radiography in the Academic Year of 2019-2020. Sadra Med Sci J 2021; 9(1): 25-34. [Persian]