ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
اصول پایه و مبنای فعالیت هر یک از رشته‌های علوم پزشکی بر دو جنبه تشخیص و درمان استوار است و روند تشخیص دقیق به عنوان مقدمه‌ای برای تعیین طرح درمانی مناسب از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد (1) .استفاده از رادیوگرافی که به عنوان اصلی‌ترین ابزار تشخیصی دندانپزشکی شناخته می‌شود، نقش مهمی در تشخیص شرایط پاتولوژیک دارد از طرف دیگر کیفیت پایین رادیوگرافی‌های دندانی به دلیل خطاهای تکنیکی یکی از اصلی‌ترین مشکلات تشخیصی است (2،3). تفسیر رادیوگرافی صحیح به در دسترس بودن دانش پایه، تصاویر با کیفیت و عدم وجود خطاهای فنی و پردازشی متکی است و می‌تواند طرح درمان آینده بیمار را تحت تاثیر قرار دهد (1،4). به همین علت برنامه آموزشی دانشکده دندانپزشکی برطبق مجموعه اصول تهیه رادیوگرافی‌های دندانی که توسط سازمان FDA ارائه شده، تعیین گردیده. براساس این مجموعه اصول، دانشجویان هم مهارت های فنی و هم مهارت‌های کاربردی را به‌دست می‌آورند (1،5). یکی از مهم‌ترین اصول ایمنی در تهیه رادیوگرافی استفاده از روش‌های کاهش تابش اشعه به بیماران می‌باشد. کاهش در معرض اشعه قرار گرفتن بیماران از راه‌های مختلفی قابل دستیابی است و یکی از این موارد، کاهش تکرار رادیوگرافی بدون اینکه کیفیت آن است. از جمله عوامل موثر در کیفیت رادیوگرافی‌ها می‌توان به دانسیته، کنتراست و روشنایی اشاره کرد که در اثر خطاهای تکنیکی، پردازشی و کاربردی تحت تاثیر قرار می‌گیرند (6،7). رایج‌ترین خطاهای رادیوگرافی شامل جای‌گذاری نامناسب، Cone cutting، زاویه افقی نادرست، زاویه عمودی نادرست (Shortening، (Elongation، تابش مجدد، هم‌پوشانی، محوشدگی، رایوگرافی‌های تیره و روشن، قرار‌دهی وارونه، آرتیفکت، دیستورشن می‌باشند (8). تحقیقات زیادی در مراکز آموزشی و درمانی راجع به خطاهای شایع رادیوگرافی‌های دندانپزشکی و برآورد شیوع آن انجام شده است. همزمان تلاش‌هایی به عمل آمده تا این تحقیقات در مراکز دندانپزشکی مختلف و در دوره‌های زمانی مختلف انجام گیرند تا خطاها و روش‌های کاهش آن شناخته شده و به‌کار رود (1). با توجه به مطالب بیان شده در مورد اهمیت تصاویر رادیوگرافی داخل دهانی بدون خطا در تشخیص بیماری‌های دندانی و لزوم عدم تکرار تصاویر برای کاهش دوز بیمار و کلینیسین، مطالعه حاضر با هدف بررسی تعیین شیوع خطاهای رادیوگرافی داخل دهانی تهیه شده توسط دانشجویان در بخش رادیولوژی دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در سال‌های 99-1398 انجام شد تا بدین طریق با داشتن آگاهی دقیق‌تر از ضعف دانشجویان، در جهت اصلاح خطاها و آموزش دقیق‌تر در آن زمینه اقدام گردد.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی-مقطعی، نمونه مورد بررسی شامل 1900 تصویر رادیوگرافی داخل دهانی دیجیتال (پری‌اپیکال با تکنیک نیمساز و بایت وینگ) بیمارانی بود که برای تصویربرداری جهت تشخیص مشکلات دندانی خود از سایر بخش‌های درمانی دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی به بخش رادیولوژی دهان و فک و صورت مراجعه نمودند. انتخاب نمونه‌ها به‌وسیله روش نمونه‌گیری آسان  انجام شد. بیماران زیر 12 سال، دارای عقب‌افتادگی ذهنی، دارای مشکلات جسمی برای نگه داشتن فیلم مانند ضعف عضلانی، تصاویر با آرتیفکت شدید مختل‌کننده تشخیص، بیماران دارای سابقه تروما، بیماران بدون توانایی گرفتن فیلم مثل داشتن رفلکسGAG از مطالعه خارج شدند. بررسی تصاویر رادیوگرافی بدین صورت بود که مشاهده‌گر، آموزش لازم جهت تشخیص خطاهای رادیوگرافی را توسط متخصص رادیولوژی دریافت نمود. در ساعات ‌کاری دانشکده محقق به بخش رادیولوژی مراجعه نموده و خطاها و تکرار رادیوگرافی‌ها را در چک‌لیست مطالعه ثبت نمود. کلیه تصاویر با سنسور های (Photostimulable phosphor plates) سایز 2 اخذ شده و با اسکنر DIGORA (optime) SOREDEX پروسس شدند. روزانه 25 تصویرPA  (Periapical)و (Bitewing)BW که توسط دانشجویان را طی 4ماه اخذ شده بود؛ توسط مشاهده‌گر، از نظر خطاهای Cone cut، زوایای افقی، زوایای عمودی و جای‌گذاری فیلم بررسی شد. تصاویر رادیوگرافی بر اساس دندان مورد بررسی (فک بالا یا پایین - قدام یا خلف) ثبت شدند. معیار داشتن خطای cone cut، قسمت مقعر اکسپوز نشده و رادیو‌اپک گوشه تصویر، معیار خطا در زاویه افقی، همپوشانی دندان با دندان مجاور، معیار خطا در زاویه عمودی،Elongation  و Foreshortening دندان و دیده شدن کف بینی و بورد مندیبل و در رادیوگرافی بایت‌وینگ عدم مشاهده همپوشانی کاسپ اکلوزالی دندان‌ها و معیار جایگذاری نادرست فیلم، عدم مشاهده کامل دندان مورد نظر بود. محقق هم‌چنین خطاهایی که به تشخیص اساتید بخش، نیازمند اخذ مجدد گرافی بودند نیز ثبت کرد، هم‌چنین در صورت مشاهده چند خطای همزمان در تصویر، همه خطاها ثبت شدند. برای کاهش خطای interaobserver، روزانه 10 تصویر به‌صورت تصادفی، به رادیولوژیست نشان داده شد و در صورت عدم توافق در تشخیص خطاها از مطالعه حذف می‌شد که این عدم توافق اتفاق نیفتاد. خطاهای اتفاق افتاده در جدول مقابل هر نمونه به‌صورت عدد 1و2 (1 دارد، 2 ندارد)یادداشت شد. برای محاسبات آماری از آزمون‌های کای اسکوار (Chi-square)و فیشر اگزکت (fisher exact) استفاده شد.
تجزیه و تحلیل آماری
در این راستا جهت برآورد نسبت کمترین خطا طبق رفرنس (1) 0/125=p که با سطح اطمینان 95درصد (0/05=α) و دقت 1/5 درصد، حجم نمونه لازم 1868 تعیین گردید که نهایتا در این مطالعه تعداد 1900 رادیوگرافی مورد بررسی قرار گرفت؛ هم‌چنین سطح معناداری 0/05 در نظر گرفته شد. این مطالعه در «کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد» به شماره IR.SSU.REC.1398. 219 به تصویب رسیده است. داده‌ها در محیط نرم‌افزارSPSS version 16  به کامپیوتر وارد شد، جداول و شاخص های مورد نیاز تهیه و حسب محاسبات آماری از آزمون‌های کای‌اسکوار (Chi-square) و فیشر اگزکت (fisher exact) استفاده شد.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تایید شده است    (کداخلاقIR.SSU.REC.1398.219)
 




تصویر1:  Aخطای Cone cut، B خطای زاویه افقی (همپوشانی)، CوD خطای زاویه عمودی، E خطای جای‌گذاری فیلم
 
نتایج
در این تحقیق1900 تصویر رادیوگرافی از دو نوع پری‌اپیکال و بایت‌وینگ مورد بررسی قرار گرفت که تعداد 1615 تصویر (85%) از نوع پری‌اپیکال و 285 تصویر (15%) از نوع بایت‌وینگ بود و هم‌چنین از میان تصاویر پری‌اپیکال، 882 مورد (54/6%) مربوط به ماگزیلا و 733 مورد (45/4%) مربوط به مندیبل بود و 363 تصویر (22/5%) مربوط به قدام و تصویر نیز (77/5%) مربوط به خلف بود. بیشترین خطای مشاهده شده در رادیوگرافی پری‌اپیکال خطای جای‌گذاری 32/4‌% و در رادیوگرافی بایت‌وینگ زاویه افقی نادرست 51/2% بود. تفاوت آماری معناداری بین خطا‌های زاویه افقی 0/00= pو عمودی 0/00=pدر دو نوع رادیوگرافی وجود داشت در حالیکه این تفاوت در خطای جای‌گذاری و cone cut معنادار نبود (جدول‌1). بیشترین خطای مشاهده شده در رادیوگرافی پری‌اپیکال در ماگزیلا زاویه عمودی (35/3 درصد) و ‌در مندیبل خطای جای‌گذاری نادرست فیلم (41/2‌%)  گزارش شد که این تفاوت از لحاظ آماری معنادار بود (جدول 2). هم‌چنین بیشترین خطای مشاهده شده در رادیوگرافی پری‌اپیکال در قدام زاویه عمودی (52/9%) و در خلف، جای‌گذاری فیلم (‌36/7%) بود (جدول 3). تفاوت آماری معناداری در خطا‌های جای‌گذاری، زاویه عمودی و cone cut در دو محل وجود داشت. میانگین تکرار در رادیوگرافی بایت‌وینگ 0/88±0/62 و در رادیوگرافی پری‌اپیکال0/72± 0/44 به‌دست آمد. ‌میانگین حداقل و حداکثر تکرار در دو نوع رادیوگرافی بین 6-0 مرتبه و به‌صورت معنادار بود (جدول 4).
 

جدول 1: فراوانی نسبی خطاهای رادیوگرافی در دو نوع رادیوگرافی پری‌اپیکال و بایت وینگ

                        * فقط موارد مثبت گزارش شده است.
                       از آزمون‌های کای‌اسکوار (Chi-square) و فیشر اگزکت (fisher exact) استفاده شده است.

جدول 2: فراوانی نسبی خطا‌های رادیوگرافی در رادیوگرافی پری‌اپیکال بر اساس نوع فک

                        * فقط موارد مثبت گزارش شده است.  
                                  از آزمون‌های کای‌اسکوار (Chi-square) و فیشر اگزکت (fisher exact) استفاده شده است

جدول 3: فراوانی نسبی خطا‌های رادیوگرافی در رادیوگرافی پری‌اپیکال بر اساس موقعیت دندان در فک


                            * فقط موارد مثبت گزارش شده است. از آزمون‌های کای‌اسکوار (Chi-square) و فیشر اگزکت (fisher exact) استفاده شده است.     

جدول 4: میانگین تعداد تکرار گرافی در دو نوع رادیوگرافی پری‌اپیکال و بایت وینگ


 
بحث
رادیوگرافی‌ها تصاویری را از ساختار فراهم می‌کنند که همراه با معاینات کلینیکی، در تشخیص و درمان بیماران نقش مهمی را ایفا می‌کنند. یکی از مهمترین موارد در کاهش دوز در کنار تمهیدات کاهش دوز، پرهیز از اکسپوژرهای متعدد و تکراری است. به همین دلیل دانستن نقاط قوت و ضعف دانشجویان یک مرکز دانشگاهی در تهیه رادیوگرافی پری‌اپیکال، راهنمایی جهت تدریس بهتر آن‌ها و کم شدن دوز بیماران است. اقدسی و همکاران (1) در سال 1395 در مطالعه‌ای به بررسی خطا در تصاویر رادیوگرافی داخل دهانی آنالوگ در یک تحقیق توصیفی-مقطعی پرداخت و 1900 کلیشه بایت‌وینگ و پری‌اپیکال تهیه شده توسط دانشجویان ترم 7 مورد ارزیابی قرار گرفت و به این نتایج دست یافت که بیشترین خطای رادیوگرافی مربوط به جای‌گذاری نادرست فیلم (25‌ درصد) و پس از آن زاویه افقی (19درصد)، cone cut (‌15درصد)، و زاویه عمودی (12 درصد) را شامل می‌شود و از نظر محل شیوع خطا بیشتر در خلف مندیبل مشاهده شد و میزان تکرار رادیوگرافی 15 درصد بود. در مطالعه حاضر 1900رادیوگرافی پری‌اپیکال و بایت‌وینگ دیجیتال که توسط دانشجویان ترم 9 گرفته شد از نظر شیوع خطا به ترتیب شامل، خطاهای جای‌گذاری (32/4 درصد)، خطاهای افقی (28/2‌درصد)، خطاهای عمودی (24/6 درصد)، خطاهای cone cut (23/9 درصد) بود و از نظر محل شیوع خطا بیشتر در خلف ماگزیلا مشاهده شد و میزان تکرار رادیوگرافی 33درصد بود. مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعه ذکر شده از نظر شیوع خطاهای جای‌گذاری و زاویه افقی همخوانی داشت اما در درصد شیوع خطا‌ها همخوانی نداشت و در مطالعه حاضر بیشتر بود (در مطالعه حاضر خطای جای‌گذاری 32/4 درصد و خطای افقی 28/2 درصد بود اما در مطالعه فوق خطای جای‌گذاری 25 درصد و خطای افقی 19 درصد بود) و از نظر محل شیوع خطا رادیوگرافی همخوانی نداشت (در مطالعه حاضر بیشتر در خلف ماگزیلا مشاهده شد اما در مطالعه فوق بیشتر درخلف مندیبل مشاهده شد) و هم‌چنین در میزان تکرار رادیوگرافی نیز تفاوت وجود داشت (در مطالعه حاضر میزان تکرار رادیوگرافی 33 درصد بود اما در مطالعه فوق 15 درصد بود). این تفاوت‌ها احتمالاً به علت تفاوت در آموزش دانشجویان و مهارت دانشجویان در تنظیم زاویه مناسب و نوع سیستم تصویربرداری و تفاوت در ترم تحصیلی دانشجویان بود. عزالدینی و همکاران (6) در سال 1388 در مطالعه‌ای به بررسی علل تکرار رادیوگرافی‌های پری‌اپیکال آنالوگ و وجود خطرات ناشی از رادیوگرافی‌های مکرر با روش نیمه تجربی پرداخت. در این مطالعه ابتدا دانشجویان ترم 7 و پس از آموزش کامل آن‌ها، دانشجویان ترم 8 مورد مطالعه قرار گرفت، سپس 300 نگاره به صورت تصادفی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت و 15 مورد انواع خطاهای تکنیکی و 13 مورد خطاهای ظهور و ثبوت فیلم‌ها به‌طور جداگانه در جدول ثبت شد و 577 مورد و میانگین خطا در هر فیلم 1/92 بود و سپس در میان ترم آموزش کامل به دانشجویان داده شد و 160 نگاره بررسی شد و350 عدد فیلم تکرار شد که 169خطا ثبت شد که میانگین خطا در هر فیلم 1/05و تفاوت آن‌ها معنی‌دار بود و به این نتیجه رسید که مداخله آموزشی انجام شده، نسبت به نگاره‌های معیوب بیش از 60 درصد کاهش داشت و تعداد تکرار هر خطا قبل و پس از مداخله نیز با یکدیگر اختلاف معنی‌داری نشان داد. در مطالعه حاضر 1900 عدد تصویر رادیوگرافی پری‌اپیکال و بایت‌وینگ دیجیتال گرفته شده توسط دانشجویان ترم 9 مورد بررسی قرار گرفت که میانگین خطا در هر تصویر رادیوگرافی پری‌اپیکال 0/47 بود. نتایج به‌دست آمده در مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعه ذکر شده از نظر میانگین خطا در هر تصویر رادیوگرافی همخوانی نداشت و در مطالعه حاضر کمتر بود که احتمالاً به دلیل تفاوت در ترم تحصیلی دانشجویان مورد بررسی بود به این علت که دانشجویان سال آخر میزان خطای کمتری داشتند. حق‌نگهدار و همکاران (9) در سال 2013 در مطالعه‌ای به بررسی خطاها و تکرار رادیوگرافی های داخل دهانی و کاهش در معرض اشعه قرار گرفتن بیماران پرداخت. در این مطالعه 3188 رادیوگرافی پری‌اپیکال که با سیستم تصویر‌برداری آنالوگ، توسط دانشجویان سال چهارم به روش bisectangle گرفته شده در یک تحقیق مقطعی مورد بررسی قرار گرفت و به این نتیجه رسید که جای‌گذاری نادرست فیلم 35/4 درصد، cone cut 18/2 درصد، زاویه افقی نادرست 16/6 درصد و زاویه عمودی نادرست 14/4 درصد از خطاها را تشکیل می‌دهد. ناحیه مولر فک بالا بیشترین محل بروز خطا بود و میزان تکرار رادیوگرافی 3/55 درصد بود. در مطالعه حاضر از1900 رادیوگرافی داخل دهانی پری‌اپیکال و بایت‌وینگ که توسط سیستم تصویربرداری دیجیتال، توسط دانشجویان ترم 9 به روش نیمساز گرفته شد و میزان شیوع خطاهای رادیوگرافی به ترتیب خطاهای جای‌گذاری فیلم (32/4 درصد)، زاویه افقی نادرست (28/2 درصد)، زاویه عمودی نادرست (24/6 درصد) و  cone cut(23/9 درصد) بود و از نظر محل بروز خطاهای رادیوگرافی شایع‌ترین محل بروز خطاها درخلف ماگزیلا مشاهده شد و میزان تکرار رادیوگرافی 33 درصد بود. مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعه ذکر شده از نظر شایع‌ترین خطا همخوانی داشت ولی در درصد شیوع  سایر خطاها همخوانی نداشت. هر دو مطالعه از نظر شایعترین محل بروز خطا که خلف ماگزیلا بود، شباهت داشتند. هم‌چنین این دو مطالعه در میزان تکرار خطاهای رادیوگرافی همخوانی نداشت و در مطالعه حاضر میزان تکرار بیشتری مشاهده شد (میزان تکرار در مطالعه ما 33 درصد بود و در مطالعه فوق 3/55 درصد بود) و این تفاوت‌ها احتمالاً به علت تفاوت در ترم تحصیلی دانشجویان و تعداد نمونه‌ها و هم‌چنین تفاوت در نوع سیستم تصویربرداری بود به این علت که میزان تکرار در رادیوگرافی دیجیتال بیشتر است (10).Zhang  و همکاران (11) در سال 2012 در مطالعه‌ای به بررسی خطاهای فنی107 فیلم و 122PSP داخل دهانی پرداخت و به این نتیجه رسید که PSP در مقایسه با فیلم خطاهای Shortening و Elangation وBending  کمتر بود اما خطاهای جای‌گذاری و همپوشانی به‌طور قابل‌توجهی بیشتر بود. در مطالعه حاضر 1900 رادیوگرافی داخل دهانی با سیستم تصویر برداری دیجیتال مورد بررسی قرار گرفت و از نظر شیوع خطا‌ها به ترتیب خطای جای‌گذاری فیلم، خطای زاویه افقی نادرست، خطای زاویه عمودی نادرست و خطای‌cone cut  بود. مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعه ذکر شده از نظرشیوع خطاها همخوانی وجود داشت که به علت شباهت در نوع سیستم تصویر‌برداری دیجیتال بود. Elangoven و همکاران (5) در سال 2016 در مطالعه‌ای به بررسی توانایی 52 دانشجو سال آخر و 41 کارآموز در گرفتن و پردازش 13104رادیوگرافی‌های پری‌اپیکال داخل دهانی آنالوگ در بخش آموزشی، در دو دانشکده به‌طور جداگانه پرداخت و به این نتیجه رسید که cone cut (26/1 درصد) بیشترین خطای رادیوگرافی بود و پس از آن زاویه عمودی نادرست (25/2 درصد)، خطای جای‌گذاری فیلم (23/2‌‌درصد)، زاویه افقی نادرست (13/1 درصد)، خطاهای پردازش (9/5 درصد) و سایر مواردی مانند فیلم معکوس، خمیدگی فیلم (2/9 درصد) به ترتیب به عنوان خطاهای شایع مورد بررسی ذکر شد. با افزایش تجربه، دانشجویان تعداد خطای کمتری را مرتکب شدند. در مطالعه حاضر 1900 رادیوگرافی داخل دهانی دیجیتال گرفته شده توسط دانشجویان ترم 9 مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که یافته‌های این مطالعه با مطالعه حاضر از نظر شیوع خطا همخوانی نداشت که احتمالاً به علت تفاوت در تعداد نمونه‌های مورد بررسی و نوع سیستم تصویر‌برداری و نوع آموزش دانشجویان بود. Almogbel و همکاران (4) در سال2015 در مطالعه‌ای به بررسی کیفیت و انواع خطاهای رادیوگرافی گرفته شده توسط دانشجویان سال چهارم و پنجم پرداخت و 272 رادیوگرافی داخل دهانی پری‌اپیکال به روش تصویربرداری آنالوگ را مورد ارزیابی قرار داد و به این نتیجه رسید که بیشترین خطاها مربوط به خطاهای پردازش (23/5 درصد)،‌cone cut (20/2 درصد) و زاویه عمودی نادرست (15/1 درصد) بود. در مطالعه حاضر 1900رادیوگرافی داخل دهانی دیجیتال که توسط دانشجویان ترم 9 گرفته شد، مورد ارزیابی قرار گرفت که یافته‌های مطالعه ذکر شده از نظر شیوع خطاهای رادیوگرافی با مطالعه حاضر همخوانی نداشت که احتمالا به علت تفاوت در نوع رادیوگرافی و تعداد نمونه‌های مورد بررسی و آموزش دانشجویان بود.  Nixonو همکاران (12) در مطالعه‌ای به بررسی تعداد تکرار فیلم توسط سیستم تصویربرداری آنالوگ در گروه رادیولوژی دندانپزشکی دانشکده پزشکی و دندانپزشکی طی یک دوره 6 ماهه پرداخت و به این نتیجه رسید که درصد تکرار رادیوگرافی 2 درصد بود. در مطالعه حاضر که با سیستم تصویر‌برداری دیجیتال در طی یک دوره 4 ماهه انجام شده درصد تکرار رادیوگرافی 33 درصد بود. نتایج مطالعه ما از نظر میزان تکرار رادیوگرافی با مطالعه فوق همخوانی نداشت و درصد تکرار رادیوگرافی بیشتر بود که این تفاوت به علت سهولت پردازش گیرنده دیجیتال و افزایش سرعت دستیابی به تصویر (10)، باعث افزایش تکرار رادیوگرافی شد و هم‌چنین تفاوت در آموزش دانشجویان بود. Peer و همکاران (13) در مطالعه‌ای به تجزیه و تحلیل مقایسه‌ای تکرار رادیوگرافی در سیستم تصویربرداری آنالوگ و دیجیتال در طی 2ماه پرداخت و به این نتیجه رسید که میزان تکرار در رادیوگرافی آنالوگ 27/6 درصد و در رادیوگرافی دیجیتال 3/2 درصد بود. در مطالعه حاضر که با سیستم دیجیتال در طی دوره 4 ماهه انجام شد درصد تکرار رادیوگرافی 33 درصد بود که میزان تکرار در مطالعه ما در مقایسه با مطالعه ذکر شده همخوانی نداشت و این پارامتر از رادیوگرافی آنالوگ کمتر و از رادیوگرافی دیجیتال بیشتر بود (در مطالعه حاضر میزان تکرار در رادیوگرافی دیجیتال 33 درصد بود اما در مطالعه فوق میزان مطالعه در رادیوگرافی آنالوگ 27/6 درصد و در رادیوگرافی دیجیتال 3/2 درصد بود) که به علت تفاوت در آموزش دانشجویان و نوع سیستم تصویر‌برداری و دوره مورد مطالعه بود. هزینه بالای تکرار رادیوگرافی، استهلاک دستگاه‌های رادیوگرافی و تابش دوز اضافه به بیمار و کارکنان از عوارض تکرار رادیوگرافی می‌باشد، لذا آموزش بهتر دانشجویان و آشنایی آن‌ها با وسایل و تجهیزات رادیوگرافی و تذکر به دانشجویان در مورد افزایش تکرار تصویر در سیستم دیجیتال به دلیل سهولت پردازش گیرنده و افزایش سرعت دستیابی به تصویر نسبت به نوع آنالوگ، علی‌رغم امکان استفاده از دوز پایین‌تر در این سیستم برای دستیابی به تصویر مطلوب، ضرورت دارد و هم‌چنین بهتر است که نتایج به بخش‌های رادیولوژی گزارش و ضعف دانشجویان شناخته شود.
نتیجه‌گیری
براساس نتایج حاصله، بیشترین خطاهای رادیوگرافی در میان دانشجویان ترم 9در دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد شامل خطاهای جای‌گذاری نادرست فیلم و خطای زاویه افقی بوده که این دو خطا شایع‌ترین علل تکرار رادیوگرافی‌ها به خصوص در خلف ماگزیلا بودند.
سپاس‌گزاری
مطالعه حاضر منتج از طرح تحقیقاتی به شماره 7086 می‌باشد، که در شورای پژوهشی دانشکده دندانپزشکی یزد به تصویب رسیده است.
حامی مالی: ندارد
تعارض در منافع : وجود ندارد

References:
 
1-    Aghdasi MM, Vasegh Z, Malek Hoseini Y, Ghaznavi D. Incidence of Bitewing and Periapical Radiographic Errors in Dental School of Shahid Beheshti University of Medical Sciences in 2012-13. Journal of Mashhad Dental School 2016; 40(1): 9-16.
2-    Patel JR. Intraoral Radiographic Errors. Oral surgery, oral medicine, oral pathology 1979; 48(5): 479-83.
3-    Whaites E, Drage N. Essentials of Dental Radiography and Radiology. 5th ed. St.Louis: Elsevier Health Sciences; 2013: 31-45
4-    Almogbel A, Abdullah A. Quality of Periapical Radiographs Taken by Undergraduate Dental Students at Qassim University. Dental Students’ Research 2014; 1: 10-5.
5-    Elangovan S, Mahabob MN, Jaishankar S, Kumar BS, Rajendran D. Faulty Radiographs: A Cross-Sectional Analysis among Dental College Students in Namakkal District, Tamil Nadu, India. J pharm & bioallied sci 2016; 8(Suppl 1): S116-S8.
6-    Ezoddini-Ardakani F, Dadsefat R. Investigating the Causes for Repeating Periapical Radiographies in Radiology Department of School of Dentistry and the Effect of Education on its Reduction. Iranian J Med Education 2010; 9(4): 337-45.
7-    Patel JR, Greer DF. Evaluating Student Progress through Error Reduction in Intraoral Radiographic Technique. Oral surgery, Oral medicine, Oral pathology 1986; 62(4): 471-4.
8-    White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology, Principles and Interpretation. 5th ed. Philadelphia: Mosby; 2009:314-335
9-    Haghnegahdar A, Bronoosh P, Taheri MM, Farjood A. Common Intra Oral Radiographic Errors Made by Dental Students. Galen Medical J 2013; 2(2): 44-8.
10-    Bushang SC. Radiologic Science for Technologists. 9th ed. St.Louis: Mosby; 2017: 266-321
11-    Zhang W, Huynh CP, Abramovitch K, Leon IL, Arvizu L. Comparison of Technique Errors of Intraoral Radiographs Taken on Film V Photostimulable Phosphor (PSP) Plates. Tex Dent J 2012; 129(6): 589-96.
12-    Nixon PP, Thorogood J, Holloway J, Smith NJ. An Audit of Film Reject and Repeat Rates in a Department of Dental Radiology. Br J Radiol 1995; 68(816): 1304-7.
13-    Peer S, Peer R, Walcher M, Pohl M, Jaschke W. Comparative Reject Analysis in Conventional Film-Screen and Digital Storage Phosphor Radiography. Eur Radiol 1999; 94(1-2): 69-71.