ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
دندان‌های مولر سوم که به دندان عقل نیز شهرت دارند، بیشترین دندان‌هایی هستند که نهفته می‌شوند زیرا آخرین دندان‌هایی هستند که رویش می‌یابند (1). در صورتیکه در هنگام رویش دندان عقل فضای کافی برای رشد دندان وجود نداشته باشد‌، مسیر رویش دندان عقل تغییر کرده و به‌صورت دندان نهفته به رشد خود ادامه می‌دهد. شیوع دندان عقل نهفته در زنان 64/9% و در مردان 35/1% گزارش شده و انواع مختلفی دارد که عبارت هستند از :عمودی، افقی، زاویه‌ای (نیمه نهفته) و کاملاً نهفته. همانطور که از نام دندان عقل عمودی مشخص است این دندان به طور عمودی در لثه پنهان شده است. دندان عقل افقی به صورت خوابیده و دندان عقل نیمه نهفته کمی از لثه بیرون زده و قسمتی از آن نهفته است (2). مولرهای سوم تنوع آناتومیکی زیادی را نشان می‌دهند. مولر سوم فک بالا ممکن است یک تا پنج ریشه و دندان مولر سوم فک پایین ممکن است یک، دو یا سه ریشه داشته باشند (3). چسبندگی ریشه‌ها با شیوع بیشتری در مولرهای سوم ماگزیلا نسبت به مندیبل مشاهده می‌شود (4). بر اساس گزارش انجمن جراحان دهان و فک و صورت آمریکا 85% دندان‌های مولر سوم در نهایت نیاز به کشیدن پیدا می‌کنند و این دندان متنوع‌ترین و غیر قابلپیش‌بینیترین وضعیت ریشه را در بین تمام دندان‌ها داراست (5). کشیدن دندان مولر سوم یکی از رایج‌ترین پروسه‌ها در حیطه جراحی دهان و فک و صورت می‌باشد. بنابراین عوارض متعددی ممکن است به دنبال عمل رخ دهد. این عوارض می‌توانند از نظر بروز و شدت به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای متفاوت باشند. درد، ادم، کاهش عملکرد و عوارض جدی‌تر مثل شکستگی فک و پارستزی می‌تواند رخ دهد (6). تشخیص روش جراحی باز یا بسته و پرهیز از شکستگی ریشه و عوارض جراحی هنگام خارج کردن دندان تا حد زیادی به تفسیر رادیوگرافیک صحیح، خصوصاً مورفولوژی ریشه نیازمند است. در حال حاضر روش‌های پیشرفته و متنوعی از رادیوگرافی‌های دهان با دوزهای متنوع اشعه وجود دارد. رادیوگرافی پانورامیک گرچه یک بررسی دو بعدی است ولی به دلیل دسترسی آسان‌تر و هزینه کمتر اغلب بهعنوان خط اول روش‌های تشخیصی رادیولوژیک قبل از جراحی دندان مولر سوم به‌کار می‌رود‌. مزایای عمده تصاویر پانورامیک دربرگیری گسترده استخوان‌های صورت و دندان‌های هر دو فک‌، دوز پائین اشعه، راحتی بیشتر برای بیمار (لزومی به قرار دادن فیلم‌ها در دهان وجود ندارد)، وجود امکان استفاده برای بیمارانی که نمی‌توانند دهانشان را باز کنند، کاهش زمان مورد نیاز جهت تهیه عکس و ... است (7). امروزه به جای روش دستی اندازه‌گیری ابعاد، از روش های اندازه‌‌گیری دو بعدی و سه بعدی استفاده می‌شود. استفاده از نرم‌افزارهای دو بعدی جهت اندازه‌گیری ابعاد علاوه بر صرفه‌جویی در زمان، امکان تهیه آرشیوی از عکس‌ها جهت تحقیقات بعدی را فراهم می‌آورد. Digimizer یک نرم‌افزار انعطاف‌پذیر با کاربرد آسان است که برای تحلیل انواع تصاویر ازجمله تصاویر تهیه شده با x ray، میکروگراف‌ها و سایر موارد بسیار مفید است. کاربرد اصلی آن در زمین‌شناسی می‌باشد. این نرم‌افزار قابلیت اندازه‌گیری طول پاره خط، محیط، زوایا، تصحیح کنتراست و روشنایی و پشتیبانی از فرمت‌های JPG، GIF، TIFF، BMP، WMF و EMF را دارد (8). از این نرم‌افزار در مطالعات علوم پزشکی برای کاربرد‌های مختلفی از جمله اندازه‌های آنتروپومتریک صورتی، اندازه‌گیری تغییرات مورفولوزیک و سلولی کندیل مندیبل، اندازه‌گیری قوس ران، بررسی موازی بودن خطوط تعریف شده روی صورت، ارزیابی معیارهای زیبایی شناختی لبخند و .. استفاده شده است (12-8). تاکنون مطالعات متعددی در خصوص بررسی توانائی تشخیصی رادیوگرافی پانورامیک در ارزیابی وضعیت ریشه‌های دندان‌های مولرسوم صورت گرفته است ولی نتایج این مطالعات متناقض است (15-13). لذا با توجه به ویژگی‌های دندان مولر سوم، اهمیت تشخیص دقیق وضعیت ریشه‌های دندان مولرسوم قبل از اقدام به جراحی در کاهش عوارض جراحی آن، مزایا و معایب رادیوگرافی پانورامیک، و از طرفی متناقض بودن یافته‌های مطالعات موجود در ارزیابی توانائی تشخیصی این روش، هدف از این مطالعه ارزیابی توانائی رادیوگرافی پانورامیک در تشخیص وضعیت ریشههای دندان مولر سوم میباشد.
روش بررسی
این مطالعه از نوع مقطعی- تحلیلی با هدف مقایسه یک آزمون تشخیصی با روش استاندارد طلائی می‌باشد. جامعه مورد مطالعه افراد بالای 20 سال دارای دندان مولر سوم است. نمونه مطالعه، بیمارانی که به منظور بیرون آوردن دندان مولر سوم فک بالا یا فک پایین در سال 1399 به دانشکده دندانپزشکی شهید صدوقی یزد و کلینیک خاتم‌الأنبیا یزد مراجعه کردند پس از کسب رضایت منتخب ورود به مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه سن بالای 20 سال و وجود تاج و ریشه قابل ارزیابی در رادیوگرافی پانورامیک بود و دندان‌هایی که حین جراحی شکستند یا یک سوم کرونال ریشه آن‌ها تکامل نیافته بود از مطالعه خارج شد. روش نمونه‌گیری به صورت consecutive sampling تا تامین حجم نمونه بود و 93 نفر از افراد تا دست یافتن به حجم نمونه یعنی تعداد 104 دندان مولر قابل بررسی (بعضی بیماران بیش از یک دندان عقل خود را خارج کردند.)، بهترتیب مراجعه وارد مطالعه شدند. فرمول حجم نمونه برای مقایسه حساسیت یک تست تشخیصی با یک مقدار معین به این صورت می‌باشد:



 
 
 
برای همه بیماران به‌وسیله دستگاه پانورامیک (PM 2002 CC, Planmeca, Helsinki, Finland)  با مشخصات اکسپوژر 66Kv 6mA 18S تصویر پانورامیک تهیه شد. برای هر بیمار چک‌لیست اطلاعات لازم شامل: جنس، سن، موقعیت دندان مولر از نظر محل فک، سمت استقرار دندان، رویش یا نهفتگی دندان، نوع نهفتگی، وضعیت دندان مولراز نظر تعداد نوع ریشه‌ها و زاویه ریشه و تاج دندان توسط محقق تکمیل شد. قبل از انجام جراحی زاویه ریشه دندان مولر نسبت به تاج با استفاده از نرم‌افزارRomexis Viewer  با دقت یک صدم درجه اندازه‌گیری شد (شکل 1). به این صورت که ابتدا خطی از عمیق‌ترین نقطه اتصال تاج و ریشه دندان مماس به یک سوم سرویکالی تاج و خط دیگری از همان نقطه مماس بر یک سوم کرونالی سطح ریشه رسم کردیم سپس زاویه این دو خط به دقت اندازه‌گیری شد. پس از جراحی در تمام بیماران وضعیت دندان مولر کشیده شده از نظر تعداد و وضعیت ریشه‌ها توسط محقق دیگر بررسی و ثبت شد و سپس از دندان‌های مولر با فاصله و زاویه یکسان با دوربین دیجیتال 330 sony DSC با دقت 1.3 mega pixel و لنز optical 3X تصویربرداری شد. با استفاده از نرم‌افزار (Med Calc software, v5.4.6) Digimizer زاویه بین تاج و ریشه را به همان روشی که در پانورامیک انجام دادیم با دقت یک صدم درجه اندازه گرفتیم (شکل 2). مشاهده و بررسی تصاویر رادیوگرافی و فوتوگرافی در شرایط یکسان در اتاق نیمه تاریک در مانیتور 20 اینچ صفحه تخت Sync-Master 203B (Samsung, Cheonan City, Korea) انجام گرفت.
تجزیه و تحلیل آماری
سپس یافته‌های رادیولوژیکی قبل از جراحی با یافته‌های بالینی پس از جراحی با استفاده از نرم‌افزارSPSS version 16 و توسط آزمون‌هایX2 ، t-test و ضریب همبستگی پیرسون مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تایید شده است (کداخلاقIR.SSU.REC.1399.181).
 




شکل1: اندازه‌گیری زاویه بین تاج و ریشه دندان مولر سوم سمت راست مندیبل در رادیوگرافی پانورامیک با استفاده از نرم‌افزار Romexis Viewer.
(خطوط رسم شده با رنگ سبز در دیستال دندان مولرسوم مشهود است)



شکل 2: اندازه‌گیری زاویه بین تاج و ریشه دندان مولر سوم سمت راست مندیبل پس از کشیدن با استفاده از نرم‌افزار Digimizer
 
نتایج
در این مطالعه مورفولوژی، موقعیت و زاویه تاج و ریشه 104 دندان مولر سوم شرکت‌کنندگان مورد مطالعه قرار گرفت (جدول 1). میانگین سنی افراد مورد بررسی، 9/29±32/43 سال با دامنه سنی 20 تا 68 سال بود. بررسی وضعیت دندان‌های مورد مطالعه نمایانگر 78 مورد (75%) رویش یافته، 12 مورد (11/5%) نهفته مزیالی، 3 مورد (2/9%) نهفته دیستالی و 11 مورد (10/6%) نهفته عمودی بود. در فک بالا بیشتر نهفتگی‌ها از نوع عمودی (vertical) با درصد فراوانی 61/5% بود. در حالیکه در فک پایین بیشتر دندان‌های نهفته به صورت مزیوانگولار (76/9‌%) قرار داشتند. در این مطالعه میانگین زاویه بین تاج و ریشه در رادیوگرافی پانورامیک (14/10 ±)168/48 و در روش بالینی (10/30 ±)171/29 بود. در رادیوگرافی پانورامیک میانگین و انحراف معیار زاویه بین تاج و ریشه در ماگزیلا و مندیبل به ترتیب (14/07±) 169/60 و (14/17±) 167/07 بود که با سطح معنی‌داری 0/36 اختلاف معنی‌داری نداشت. هم‌چنین در روش بالینی میانگین و انحراف معیار زاویه بین تاج و ریشه در ماگزیلا و مندیبل به ترتیب (10/32±) 171/29 و (10/39±) 171/30 بود که با سطح معنی‌داری 0/99 اختلاف معنی‌داری نداشت. هم‌چنین اختلاف میانگین و انحراف‌‌معیار زاویه بین تاج و ریشه مولر سوم محاسبه شده در روش بالینی و پانورامیک در فک پایین 4/22 درجه و در فک بالا 1/68 درجه بود که این از لحاظ آماری معنی‌دار نبود (0/36=P). آنالیز همبستگی پیرسون نشان داد بین زاویه گزارش شده در تفسیر رادیوگرافی و زاویه واقعی همراهی قوی و معنی‌داری به‌صورت خطی و همسو وجود دارد (0/318=r و 0/001=P) (جدول 2). در ارزیابی زاویه تاج نسبت به ریشه دندان مولر سوم از 104 دندانی که مورد بررسی قرار گرفت در 44 مورد زاویه تشخیص داده شده در رادیوگرافی پانورامیک کمتر از میزان واقعی و در 60 مورد زاویه اندازه‌گیری شده در رادیوگرافی بیشتر از میزان واقعی بود (جدول 3). با در نظر گرفتن میزان اختلاف 15 درجه به عنوان تطابق کامل روش رادیوگرافی با جراحی بالینی، 80/8% تطابق کامل و تنها 19/2‌% اختلاف بیش از 15 درجه داشته اند. درمورد چسبندگی بین ریشه دندان‌های مولر سوم صحت تفسیر رادیوگرافی 55/89‌% و در مورد تعداد ریشه‌ها 63/27‌% می‌باشد (جدول 4).
 

جدول 1: میانگین سن و فراوانی جنس و فک مورد بررسی افراد شرکت کننده





جدول 2: مقایسه یافته‌های تفسیر رادیوگرافی پانورامیک با جراحی بالینی درتعیین مورفولوژی و موقعیت ریشه‌های دندان مولر سوم


             *-تست کای دو        **-تی تست مستقل

جدول3: مقایسه زاویه تاج نسبت به ریشه در تفسیر رادیوگرافی و روش بالینی درتعیین مورفولوژی و موقعیت ریشه‌های دندان مولر سوم



جدول 4: فراوانی اختلاف زاویه تاج و ریشه بین تفسیر رایوگرافی و بالینی با معیار 15 درجه (به تفکیک فکین) درتعیین مورفولوژی و موقعیت ریشه‌های دندان مولر سوم



                              *تست کای دو      اختلاف زاویه تاج و ریشه بر اساس سطح 15 درجه در فکین معنی‌دار نبود (0/37 = P).
 
بحث
تشخیص دقیق وضعیت ریشه‌های دندان مولر سوم، مورفولوژی و موقعیت قرار گیری آن در فک قبل از اقدام به جراحی، اهمیت زیادی در کاهش عوارض بعد از آن دارد. از طرفی مزایای پانورمیک منجر به استفاده گسترده آن به این منظور شده است. در این مطالعه به بررسی توانایی رادیوگرافی پانورامیک در تعیین تعداد ریشه‌ها، چسبندگی بین ریشه‌ها و زاویه بین تاج و ریشه پرداخته شده است. در این مطالعه حداقل سن افراد شرکت‌کننده بیست سال در نظر گرفته شد زیرا تکامل ریشه دندان مولر سوم بین سنین 18 تا 25 سال اتفاق می‌افتد  و احتمال تکمیل ریشه دندان مولر سوم در افراد بالای 18 سال برای مردان و زنان به ترتیب 96/3‌% و 95/1 می‌باشد (16). در مطالعه حاضر صحت رادیوگرافی پانورامیک در تعیین تعداد ریشه دندان های مولر سوم 63/27‌% و در تعیین وجود یا عدم وجود چسبندگی 55/89‌% گزارش شد. این موضوع می‌تواند به دلیل نوع دستگاه پانورامیک و وجود دندان‌هایی با تعداد ریشه‌های زیاد و مورفولوژی غیر طبیعی آن‌ها باشد (14). از طرفی رادیوگرافی پانورامیک یک روش تصویر برداری دو بعدی است و هنگام بررسی موقعیت و مورفولوژی دندان باید دیستورشن ژئومتریک مربوط به قرارگیری غیرطبیعی دندان را درنظر داشت (17). Bell و همکاران در سال 2003 در مطالعه خود 300 رادیوگرافی پانورامیک دندان مولر سوم را ازنظر مورفولوژی ریشه و مجاورت با کانال آلوئولار تحتانی بررسی کردند. آنالیز کاپا سطح ضعیف توافق بین تفسیر رادیولوژیک و یافتههای جراحی در تعداد ریشهها و وجود چسبندگی یا عدم وجود آن در ریشه‌ها را نشان داد. هم‌چنین Benediktsdottir و همکاران (13) با مطالعه بر روی 388 دندان مولر سوم فک پایین صحت تشخیصی رادیوگرافی پانورامیک را در رابطه با تعداد ریشه‌های دندان ضعیف ذکر نمودند که یافته آن‌ها با مطالعه حاضر مطابقت دارد. Wenzel و همکاران (15) طی مطالعه خود بر روی 254 دندان مولر سوم نهفته فک پایین صحت رادیوگرافی پانورامیک با فیلم را در تشخیص تعداد ریشه ها را 71% گزارش کردند. هم‌چنین حقانی فر و همکاران در سال 1385 در مطالعه خود به بررسی دقت رادیوگرافی پانورامیک در ارزیابی وضعیت ریشه‌های دندان مولر سوم پرداختند. آن‌ها پس از بررسی 49 دندان صحت تفسیر رادیوگرافی پانورامیک در ارزیابی تعداد ریشه‌های دندان مولر سوم 64/3% و در رابطه با چسبندگی یا عدم چسبندگی ریشه‌ها 63/3% گزارش کردند (14). کمتر بودن صحت تفسیر رادیوگرافیک در خصوص تعداد ریشه و وجود یا عدم وجود چسبندگی بین آن‌ها در مطالعه ما نسبت به مطالعات بالا ممکن است به دلیل تفاوت در تعداد نمونه‌ها و وجود تعداد بیشتر دندان‌های 4 و 5 ریشه و تعداد بیشتر دندان‌های فک بالا باشد. هم‌چنین تعداد مفسرها و تجربه آن‌ها در تفسیر رادیوگرافی‌های پانورامیک می تواند علت این اختلاف باشد. با افزایش تجربه، فرد معاینه کننده اطلاعات بیش‌تر و درست‌تری از رادیوگرافی پانورامیک در می‌یابد (19,‌18). هم‌چنین متفاوت بودن شرایط اکسپوژر و نوع دستگاه پانورامیک می‌تواند تأثیر گذار باشد (14). Chen و همکارانش نیز رادیوگرافی پری اپیکال 116 دندان مولر سوم را بررسی کردند. آن‌ها میزان تفسیر نادرست در خصوص تعداد ریشه‌ها را 9/5% و در خصوص ارتباط ریشه‌ها نسبت به یکدیگر 7/8% گزارش کردند. علت بالاتر بودن دقت تفسیر رادیوگرافی در مطالعه Chen و همکارانش نسبت به مطالعه ما قدرت تفکیک بالاتر رادیوگرافی پری اپیکال نسبت به رادیوگرافی پانورامیک در بررسی جزئیات مورفولوژی و آناتومی می‌باشد (20).Hauge Matzen و همکارانش در سال 2013 دریافتند رادیوگرافی پانورامیک، stereo- scanography و CBCT در ارزیابی زاویه دندان، مورفولوژی و تعداد ریشه به یک اندازه ارزشمند هستند ولی CBCT در شناسایی خمیدگی ریشه در پلن باکولینگوالی و تماس مستقیم با کانال مندیبولار صحت بالاتری دارد (21). دلیل توانایی یکسان رادیوگرافی پانورامیک با CBCTدر تشخیص تعداد ریشه‌ها در این مطالعه این است که تعداد ریشه‌ها به‌صورت 1، 2 و بیشتر از 2 ثبت شده است در حالیکه مشکل عمده پانورامیک شناسایی تعداد دقیق ریشه‌ها در دندان‌های با تعداد ریشه‌های بیشتر از دوتا به دلیل سوپرایمپوزیشن آن‌ها روی هم می‌باشد. برای اندازه‌گیری زاویه بین تاج و ریشه دندان پس از جراحی به دلیل صرفه‌جویی در زمان‌، امکان آرشیو تصاویر و دقت بالا از نرم‌افزار Digimizer استفاده شد. اختلاف میانگین زاویه‌های اندازه‌گیری شده بین تاج و ریشه در رادیوگرافی پانورامیک و به‌صورت بالینی، از نظر آماری معنی‌دار نبود. در مقایسه فک بالا و پایین‌، اختلاف میانگین زاویه بین تاج و ریشه به دست آمده در دو روش بالینی و رادیوگرافی پانورامیک در فک پایین 2/54 درجه بیش تر از فک بالا بود. این اختلاف اگر چه از لحاظ آماری معنی‌دار نیست اما می‌تواند اهمیت بالینی داشته باشد. در مطالعه حقانی‌فر و همکاران میزان تفسیر نادرست رادیوگرافی پانورامیک در رابطه با زاویه انحنای ریشه را با معیار 15 درجه اختلاف بین تفسیر رادیوگرافی و بالینی کمتر از 10% ذکر کردند. در مطالعه ما با در نظر گرفتن 15 درجه میزان اختلاف بین تفسیر رادیوگرافی پانورامیک و بالینی 19/2% بود. به عبارت دیگر در 80/8‌% از نمونه‌ها اختلاف زاویه گزارش شده در تفسیر رادیوگرافی و بررسی بالینی کمتر از 15 درجه بود. کمتر بودن میزان انطباق در مطالعه ما را می توان به تفاوت در روش اندازه‌گیری زاویه، تفاوت در تعداد و مورفولوژی نمونه‌های مورد بررسی، تفسیرگرهای رادیوگرافی و نوع دستگاه رادیوگرافی نسبت داد. Bell و همکارانش در مطالعه خود میزان تفسیر نادرست رادیوگرافی پانورامیک را در این رابطه با معیار 15 درجه اختلاف 19% گزارش کردند. این یافته آن‌ها با مطالعه ما کاملاً مطابقت داشت. حقانی‌فر و همکاران هم‌چنین عنوان نمودند در خصوص زاویه ریشه دندان نسبت به تاج تفسیر رادیوگرافی پانورامیک به‌طور معنی‌داری برآورده کننده میزان واقعی آن می‌باشد. یافته اخیر با مطالعه حاضر مطابقت داشت. Chen و همکارانش نیز میزان تفسیر نادرست رادیوگرافی پری اپیکال در رابطه با زاویه انحنای ریشه 12 درجه اختلاف را تقریباً 20% گزارش کردند. با توجه به معیار اختلاف کمتر نسبت به مطالعه ما میزان تفسیر نادرست در مطالعه آن ها کمتر می‌باشد. این اختلاف را می‌توان به تفاون در نوع رادیوگرافی و دقیق‌تر بودن رادیوگرافی پری‌اپیکال نسبت داد (20). در خصوص نوع خطای تشخیصی در رابطه با زاویه ریشه دندان نسبت به تاج مطالعه Bell و همکارانش، مطالعه حقانی‌فر و همکاران و مطالعه Chen و همکارانش با مطالعه حاضر همخوانی دارند به این صورت که در همه این مطالعات بیشترین خطا در جهت کم خواندن زاویه در رادیوگرافی پانورامیک نسبت به گزارش بالینی بود. در این مطالعه برای اندازه‌گیری زاویه بین تاج و ریشه از از نرم‌افزارهای Romexis Viewer وDigimizer  استفاده شد که مزیت اندازه‌گیری دقیق تر نسبت به روش دستی را دارا میباشند. هم‌چنین انجام مطالعات دیگری برای ارزیابی دقت نرم افزار Digimizer برای اندازه‌گیریهای خطی و زاویهای در ناحیه فکین و جمجمه که در سایر رشتههای تخصصی دندان پزشکی از قبیل ارتودنسی کاربرد دارد، پیشنهاد می‌گردد.
نتیجه‌گیری
بنا بر یافتههای به‌دست آمده از این مطالعه رادیوگرافی پانورامیک رویش دندانها و جهت نهفتگی آنها ( مزیالی، دیستالی و عمودی) را به درستی به جراح نمایش می‌دهد ولی نمی‌تواند در تعیین وجود چسبندگی بین ریشه‌ها قابل اعتماد باشد. هم‌چنین در رابطه با زاویه تاج و ریشه مولر سوم رادیوگرافی پانورامیک به‌طور معنی‌داری نشان دهنده میزان واقعی آن می‌باشد. از آن جایی که رادیوگرافی گرافی پانورامیک اطلاعات خوبی برای ریختن طرح درمان برای جراحی دندان مولر سوم می‌دهد و فقط در موارد محدودی تجویز CBCT باعث تغییر طرح درمان می‌شود (22) رادیوگرافی پانورامیک راهنمای ارزشمندی برای جراحی مولر سوم می‌باشد. فقط باید میزان خطای بالای آن را در خصوص جزئیات مورفولوژیک مثل تعداد ریشه‌ها و ارتباط آن ها با هم در نظر گرفت. هم‌چنین رادیوگرافی پانورامیک یک تصویر دو بعدی است و در صورت مشاهده ریسک فاکتور‌های ارتباط دندان مولر سوم با کانال آلوئولار تحتانی تصویربرداری تهیه CBCT از بیمار لازم است (23).
سپاس‌گزاری
این مطالعه منتج از طرح پژوهشی مصوب در معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می‌باشد.
حامی مالی: معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
تعارض در منافع: وجود ندارد.
 
 

References:
 
1-    Celikoglu M, Miloglu O, Kazanci F. Frequency of Agenesis, Impaction, Angulation, and Related Pathologic Changes of Third Molar Teeth in Orthodontic Patients. J oral maxillofac surg 2010; 68(5): 990-5.
2-    Hashemipour MA, Tahmasbi-Arashlow M, Fahimi-Hanzaei F. Incidence of Impacted Mandibular and Maxillary Third Molars: A Radiographic Study in a Southeast Iran Population. Med Oral, PatolOral Y Cir Bucal 2013; 18(1): E140-5.
3-    Guerisoli D, de SOUZA RA, de Sousa Neto MD, Silva RG, Pecora JD. External and Internal Anatomy of Third Molars. Braz Dent J 1998; 9(2): 91-4.
4-    Ross IF, Evanchik PA. Root Fusion in Molars: Incidence and Sex Linkage. Journal of periodontology 1981; 52(11): 663-7.
5-    Chiego DJ. Essentials of Oral Histology and Embryology : A Clinical Approach. 5th ed. St.Louis: Elsevier Health Sciences; 2018: 241.
6-    Al Ali S, Jaber M. Correlation of Panoramic High-Risk Markers with the Cone Beam CT Findings in the Preoperative Assessment of the Mandibular Third Molars. Journal of Dental Sciences 2020; 15(1): 75-83.
7-    White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology Principles and Interpretation. 8th ed. St.Louis: Elsevier Health Sciences; 2019: 467.
8-    Salvarzi E, Choobineh A, Jahangiri M, Keshavarzi S. Facial Anthropometric Measurements in Iranian Male Workers Using Digimizer Version 4.1.1.0 Image Analysis Software: A Pilot Study. Int J Occup Saf Ergon 2018; 24(4): 570-6.
9-    Al-Johany SS, Alqahtani AS, Alqahtani FY, Alzahrani AH. Evaluation of Different Esthetic Smile Criteria. Int J Prosthodont 2011; 24(1): 64-70.
10-    Dutra EH, O'Brien MH, Lima A, Nanda R, Yadav S. A Morphometric and Cellular Analysis Method for the Murine Mandibular Condyle. J Vis Exp 2018; 131: 55998.
11-    Raza M, Ayub N, Imran M, Nawaz K, Sami A. Occlusal Plane Evaluation in Dentate Patients for Complete Denture Prosthodontic Practice. J Ayub Med Coll Abbottabad 2020; 32(1): 54-7.
12-    Ren D, Wang T, Li M, Liu Y, Huang Y, Wang P. An Innovative Method for Measuring the Femoral Arch. Medicine 2019; 98(17): e15073.
13-    Benediktsdottir IS, Hintze H, Petersen JK, Wenzel A. Accuracy of Digital and Film Panoramic Radiographs for Assessment of Position and Morphology of Mandibular Third Molars and Prevalence of Dental Anomalies and Pathologies. Dentomaxillofac Radiol 2003; 32(2): 109-15.
14-    Haghanifar S, Nosrati K, Mehryari M, Bijani A. Accuracy Evaluation of Panoramic Radiography in Detecting the Position of Third Molar Roots. J Babol Univ Med Sci 2006; 8(4): 64-9.
15-    Wenzel A, Aagaard E, Sindet-Pedersen S. Evaluation of a New Radiographic Technique: Diagnostic Accuracy for Mandibular Third Molars. Dento Maxillo Facial Radiology 1998; 27(5): 255-63.
16-    Gunst K, Mesotten K, Carbonez A, Willems G. Third Molar Root Development in Relation to Chronological Age: A Large Sample Sized Retrospective Study. Forensic sci int 2003; 136(1-3): 52-7.
17-    Lupi SM, Galinetto P, Cislaghi M, Rodriguez YBA, Scribante A, Rodriguez YBR. Geometric Distortion of Panoramic Reconstruction in Third Molar Tilting Assessments: A Comprehensive Evaluation. DentoMaxilloFac Radiology 2018; 47(7): 20170467.
18-    Dau M, Marciak P, Al-Nawas B, Staedt H, Alshiri A, Frerich B, et al. Evaluation of Symptomatic Maxillary Sinus Pathologies Using Panoramic Radiography and Cone Beam Computed Tomography-Influence of Professional Training. Int J Implant Dent 2017; 3(1): 13.
19-    Radic J, Patcas R, Stadlinger B, Wiedemeier D, Rücker M, Giacomelli-Hiestand B. Do We Need Cbcts for Sufficient Diagnostics?-Dentist-Related Factors. Int J Implant Dent 2018; 4(1): 37.
20-    Chen SK, Huang GF, Cheng SJ. The Relationship between Radiologic Interpretation and Root Tip Fracture During Tooth Extraction Performed by Junior Clinicians. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2001; 92(4): 470-2.
21-     Hauge Matzen L, Christensen J, Hintze H, Schou S, Wenzel A. Diagnostic Accuracy of Panoramic Radiography, Stereo-Scanography and Cone Beam CT for Assessment of Mandibular Third Molars before Surgery. Acta Odontol Scand 2013; 71(6): 1391-8.
22-    Manor Y, Abir R, Manor A, Kaffe I. Are Different Imaging Methods Affecting the Treatment Decision of Extractions of Mandibular Third Molars? DentoMaxilloFac Radiol 2017; 46(1): 20160233.
23-    Nunes WJP, Vieira AL, de Abreu Guimarães LD, de Alcântara CEP, Verner FS, de Carvalho MF. Reliability of Panoramic Radiography in Predicting Proximity of Third Molars to the Mandibular Canal: A Comparison Using Cone-Beam Computed Tomography. Imaging Sci Dent 2021; 51(1): 9-16.