ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

سردبیر محترم
ترومبوز وریدی مغز (CVT) یک بیماری نادر عروقی مغز است که کمتر از یک درصد از کل سکته‌های مغزی با بروز سالانه 1/32 در هر 100000 نفر برای آن تخمین زده می‌شود (1). این عارضه بالینی با داشتن تظاهرات متغیر که شروع آن معمولاً با سردرد است، وضعیتی چالش برانگیز بوده و می‌تواند منجر به تشنج، نقائص عصبی و حتی مرگ شود (2). مشخصه اصلی این بیماری شیوع بیشتر آن در زنان، خصوصاً در سه ماهه سوم بارداری و دوره نفاس است، طوریکه بروز سالانه آن در این دوران 11/6 در هر 100000 نفر برآورد می‌شود و 6 تا 64 درصد از سکته‌های مغزی مربوط به بارداری را در کشورهای پیشرفته تشکیل می‌دهد (3،4). خصوصیات بالینی CVT بارداری مشابه CVT غیربارداری است و در حال حاضر بهترین راه مدیریت آن، تهیه  MRI(Magnetic resonance imaging) و MRV (Magnetic Resonance Venography) مغزی است، اما به دلیل شباهت علائم آن با دیگر عوارض بارداری ممکن است در خواست اقدام برای تهیه آن دیر‌هنگام صورت گیرد (5). پیشرفت‌های یک دهه گذشته علم ژنتیک منجر به شناخت اساس ژنتیکی بسیاری از بیماری‌های عصبی از جمله ترومبوز وریدی مغز شده است. اگر چه ترومبوز وریدی مغز نادر است، اما استعداد ابتلا به آن دارای اساس ژنتیکی بوده و ترمبوفیلی‌های ارثی 22/4% از موارد CVT را تشکیل می‌دهند. شایع‌ترین فاکتور خطر ژنتیکی C‏VT ، فاکتور پنج لیدین، FVL (Factor V Leiden) است که به دنبال وقوع جایگزینی در ژن فاکتور پنج (G1691A) یعنی جایگزین شدن آرژنین در موقعیت آمینواسیدی 506 با گلوتامین (Arg 506Glu) ایجاد می‌شود. FVL حاصل شده سرعت غیرفعال شدن فاکتور Va را کاهش می¬دهد و منجر به افزایش تولید ترومبین می‌شود. به‌علاوه، FVL فعالیت کوفاکتور را در غیر فعال‌سازی فاکتور VIIIa توسط پروتئین C فعال شده (APC) کاهش می‌دهد و با ایجاد مقاومت برای پروتئین C فعال شده، باعث ناتوانی APC در تعمیم زمان نسبی عملکرد ترومبوپلاستین می‌شود. یکی دیگر از فاکتورهای خطر ژنتیکی C‏VT ، که اخیراً شناسایی شده است، جهشی در ژن پروترومبین (فاکتور II) است که جهش G20210A نامیده می‌شود. این جهش با افزایش تولید ترومبین، سطح پروترومبین را افزایش داده و به خطر بروز ترومبوز وریدی می‌‌افزاید (6). لذا اگرچه آزمایشات ژنتیکی برای پیش‌بینی ترومبوز وریدی مغز تاکنون در اقدامات بالینی از ارزش کمی برخوردار بوده است، اما از این پس به دنبال درک اساس ژنتیکی CVT و هم‌چنین پیشرفت صورت گرفته در فناوری ژنوتایپینگ طی 5 سال گذشته، می‌توان با انجام مطالعات ژنتیکی، زنان با خطر بالا برای احتمال بروز ترومبوز وریدی مغز در دوران بارداری و پس از آن را غربال نمود (7).

References:
 1-    Cotlarciuc I, Marjot T, Khan M. S, Hiltunen S, Haapaniemi E, Metso T. M, Sharma P. Towards the Genetic Basis of Cerebral Venous Thrombosis—The BEAST Consortium: A Study Protocol. BMJ Open 2016; 6(11): E012351.‏
2-    Ulivi L, Squitieri M, Cohen H, Cowley P, Werring DJ. Cerebral Venous Thrombosis: A Practical Guide. Pract Neurol 2020; 20(5): 356-367.‏
3-    Dentali F, Crowther M, Ageno W. Thrombophilic Abnormalities, Oral Contraceptives, and Risk of Cerebral Vein Thrombosis: A Meta-Analysis. Blood 2006; 107(7): 2766-73.
4-    Sharms C, Yadav A, Singh S. S, Mehrotra M, Prakash A. Obstetric Cerebral Venous Thrombosis-A Clinical Dilemma. J Clinical & Diagnostic Research 2019: 13(8); 10-3.‏
5-    Khealani B, Mapari UU, Sultanali RS. Obstetric Cerebral Venous Thrombosis. J Pakistan Medical Association: JPMA 2006; 56(11): 490-3.‏
6-    Ahmad, A. Genetics of Cerebral Venous Thrombosis. J Pak Med Assoc 2006: 56(11): 488-90.
7-    McCarthy MI, Abecasis GR, Cardon LR, Goldstein DB, Little J, Ioannidis JP, et al. Genome-Wide Association Studies for Complex Traits: Consensus, Uncertainty and Challenges. Nat Rev Genet 2008; 9(5): 356-69.