ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
لکنت زبان (Stuttering) یک اختلال چند‌وجهی و بسیار پیچیدۀ روانی-حرکتی است که در جریان طبیعی گفتار فرد روی می‌دهد (1). در این اختلال علاوه بر کنترل حرکتی، عملکرد زبانی فرد نیز درگیر می‌شود و با تغییرات رفتاری، عاطفی و نگرشی متفاوتی همراه خواهد بود (2). در تعریفی Iverach و همکاران (2009) لکنت را به‌عنوان یک اختلال ارتباطی با دامنه‌ای از مشکلات روان‌شناختی معرفی می‌کنند که بر اعتماد به نفس، عملکرد اجتماعی، قابلیت کاری، تفکر و ارتباطات بین‌فردی تأثیر می‌گذارد (3). امروزه برای تشخیص و درمان لکنت زبان، از عوامل مختلف مؤثر در این اختلال و بکارگیری از این اطلاعات به‌عنوان پایه و اساس برنامه‌‌ریزی و راهکارهای استقبال می‌‌شود؛ زیرا ارتباط بین انسان‌ها در کنار دیگر جنبه‌ها اساسی بیان، حائز اهمیت است. این بدین معناست که هر چند رشد و تحول مهارت‌های زبانی، شامل دانش‌های واجی، واژگانی، نحوی، معنایی و کاربردی برای دستیابی به‌گفتار روان لازم و ضروری است؛ با این وجود ویژگی‌های مهم دیگری از جمله توجه به وضعیت روانی، عاطفی و اجتماعی در نحوه و ابراز بیانی فرد نیز مؤثر خواهد بود (4). از این‌رو، متخصصانی که افراد دارای لکنت سر و کار دارند، به ‌اندازه‌گیری و بررسی ویژگی‌های شناختی، عاطفی، اجتماعی، حرکتی و زبانی لکنت به‌عنوان جنبه‌های حیاتی مهم در ارزیابی، تشخیص و درمان توجه دارند (5). از سوی دیگر، هنگامی که درمان با شکست مواجه شود، می‌‌توان استنباط کرد یکی از عوامل مهمی که به چنین نتایجی منجر شده عدم توجه و غفلت درمان‌گر از واکنش‌های درونی کودک لکنت بوده است. با دسترسی به منابع قابل استناد و معتبر نسبت به این رفتارها و نگرش‌های درونی می‌توان بسیاری از این موانع و ناکامی‌های درمان را از پیش رو برداشت و منجر به نتیجه‌گیری و تصمیمات مهم بالینی شود (6،7). باید اذعان داشت جهت ایجاد یک رویکرد جامع در درمان لکنت ما نیاز به یک رویکرد جامع در ارزیابی این اختلال داریم، چرا که لکنت با ویژگی‌هایی همراه است که گاهی ممکن است به‌راحتی اندازه‌گیری شوند (مثل ناروانی ظاهری) و گاهی با راحتی کمتری اندازه گرفته شوند (مثل واکنش به لکنت). به‌همین خاطر در لکنت انواع شیوه‌های ارزیابی ضرورت بسیاری است (8). تاکنون چندین آزمون برای اندازه‌گیری جنبه‌های وسیع‌تری از اختلال لکنت وجود دارد، که طیف وسیعی از وضعیت روانی گفتار فرد در موقعیت‌های گفتاری متفاوت، دیدگاه‌ها یا نگرش افراد درباره لکنت و ... را مورد بررسی قرار می‌دهند (9). در این میان آزمون کالمز که توسط Charles Healey در سال 2012 تدوین شده است، آزمونی مبتنی بر مدل است که یک راهنمای جامع برای ارزیابی شناختی، عاطفی، زبانی، حرکتی و اجتماعی کودکان 7 تا 14 ساله دارای لکنت را فراهم می‌کند (11، 10). مدل چند‌سازه‌ای یکپارچه لکنت، تبیین کننده عوامل مؤثر بر لکنت در کودکان فارسی زبان دارای لکنت است. حیطه‌هایی که اغلب در ارزیابی جنبه‌های آشکار و پنهان لکنت نادیده گرفته می‌شود، با نگاه چند بعدی مورد بررسی قرار می‌گیرد. استفاده از چنین مدلی و چنین آزمونی راه را برای انجام طیف وسیعی از پژوهش‌ها و مداخلات درمانی هموار می‌سازد. یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها در درمان لکنت از دیدگاه چند عاملی توجه به این نکته است که موقعیت در درمان تنها بسته به حذف کامل لکنت نیست. برخی از کودکان بر بسامد وقوع لکنت خود تمرکز می‌کنند، زیرا درمان‌گر و والدین تنها به روانی گفتار آن‌ها توجه دارند. در نتیجه در موقعیت‌های گفتاری دشوار، سکوت و یا بسیار کم صحبت کرده و همچنان روانی گفتار خود را از دید دیگران مخفی می‌نمایند. در درمان لکنت باید شواهد عینی از رشد کودک در جنبه‌های شناختی، زبانی، عاطفی، اجتماعی و حرکتی فراهم گردد. در آزمون کالمز علاوه بر ارزیابی لکنت، ارزیابی دوره‌ای و اثربخشی درمان را در اختیار درمان‌گران نیز قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال اگر درمان بر افزایش و روش احساسات و نگرش مثبت در فرد دارای لکنت است، درمان‌گر می‌تواند از بخش عاطفی آزمون به‌عنوان ابزاری برای ارزیابی این موارد در طی درمان استفاده کند (14-12). به‌طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که لکنت متأثر از عوامل عاطفی، شناختی، حرکتی، زبانی و اجتماعی است و تحت‌تأثیر ساختار اجتماعی و فرهنگی دستخوش تغییر می‌شود. در ایران مطالعه‌ای که مدل‌های مطرح شده در لکنت را متناسب با جمعیت بومی سنجیده باشند، فقط توسط جلیلیان (1395) در شهر تهران انجام شده است. این در حالی است که هنوز کاربرد و تأثیر بسیاری از عوامل به‌طور مجزا در ایران صورت نگرفته اما در مطالعات خارج از کشور به‌کار گرفته شده است (18-15). نتایج مطالعات صورت گرفته با آزمون کالمز به وضوح این مسئله را مورد تأکید قرار داده است که هنگامی که یک ارزیابی دقیق از عوامل این اختلال صورت گرفته باشد، درمان به‌گونه‌ای مؤثر علایم مشهود لکنت را کاهش می‌دهد. تحقیقاتی که به ‌بررسی اختلالات روانی و یا لکنت می‌پردازند با توجه به دیدگاه چند‌بعدی و تأثیر ابعاد مختلف بر روانی گفتار اهداف چندگان‌های را دنبال می‌کنند. هدف نخست آنان بررسی و تشخیص عوامل مؤثر بر لکنت زبان است و هدف بعدی استفاده از این اطلاعات به‌عنوان پایه و اساسی جهت تعیین راهکار درمانی است (21-19 ،2). هرچند عوامل زیادی وجود دارند که بر لکنت زبان تأثیر می‌گذارد و شناسایی و ارزیابی تمام این عوامل تأثیرگذار کاری سخت و زمان‌بر هست، اما دیدگاه چند بعدی کالمز و تأثیر ابعاد مختلف مؤلفه‌های آن بر روانی-گفتاری می‌تواند به‌حل این مسئله بپردازد. بنابراین، این پژوهش قصد داشت با استفاده از ارزیابی جامع مبتنی بر مدل کالمز در افراد دارای لکنت، به ‌بررسی ویژگی‌های عاطفی و اجتماعی آزمون کالمز و ارتباط آن‌ها با ویژگی¬های جمعیت‌شناختی دانش‌آموزان دارای لکنت بپردازد.
روش بررسی
طرح پژوهش: پژوهش حاضر یک مطالعۀ تحلیلی و از از نوع تحقیق بنیادی بود که به‌صورت مقطعی در طی 10 ماه (6 مهر 1398 تا 10 مرداد 1399) به‌طول انجامید. هدف از اجرای پژوهش سنجش مؤلفه‌های عاطفی و اجتماعی آزمون کالمز بر اساس ویژگی‌های جمعیت‌شناختی دانش‌آموزان دارای لکنت شهرستان یزد بود.
آزمودنی‌ها: جامعه آماری پژوهش را تمامی کودکان دبستانی دارای لکنت 7 تا 14 ساله شهر یزد در سال تحصیلی 99-1398 تشکیل می‌داد. نمونه پژوهش شامل 74 دختر و پسر دارای لکنت زبان بود که از سوی خانواده آزمودنی، کارشناسان گفتار درمانی، روان‌پزشکان، روان‌شناسان و سایر حرفه‌های وابسته به‌‌مراکز گفتار درمانی و توانبخشی استان یزد ارجاع داده شده بودند. در این میان، با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس (به ‌دلیل محدودیت بالینی در نمونه‌گیری آزمودنی‌ها به لحاظ مکانی و زمانی) کودکانی که دارای ملاک‌های پژوهش بودند، برای این تحقیق انتخاب شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش شامل داشتن لکنت به مدت حداقل سه ماه، داشتن سن بین 7 تا 14 سال، تک زبانه بودن کودک و داشتن بهره هوشی نرمال (شناسایی با استفاده از آزمون هوش ریون) بود. هم‌چنین ملاک‌های خروج از مطالعه شامل عدم‌رضایت از شرکت در پژوهش، داشتن همبودی با سایر اختلالات روان‌پزشکی و داشتن بیماری‌های جسمی شدید (مانند دیابت، آسم و بیماری قلبی-عروقی) بود.
ابزار اندازه¬گیری: در پژوهش حاضر، ابزارهای مورد استفاده شامل پرسش‌نامه‌‌های زیر است: فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی: یک پرسش‌نامه محقق ساخته برای سنجش ویژگی¬های جمعیت‌شناختی دانش¬آموزان دارای لکنت زبان نظیر سن، جنسیت، سطح تحصیلات، فرزند چندم، وضعیت اقتصادی، زمان شروع لکنت بود.
آزمون کالمز: همان¬گونه که گفته شد این آزمون برای اولین بار توسط توسط Charles Healey در سال 2012 ساخته شد. با استفاده از این آزمون نقاط ضعف و قوت کودک در پنج زمینۀ شناختی، عاطفی، زبانی، حرکتی و اجتماعی مشخص شده و پروفایل لکنت کودک بر اساس درجه¬بندی سطح عملکرد وی در 23 آیتم موجود در این آزمون مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش عاطفی در بخش دوم آزمون کالمز با استفاده از 3 گویه مورد بررسی قرار می‌گیرد. گویۀ اول در ارتباط با احساسات منفی فرد در ارتباط با لکنت، عکس¬العمل دیگران و عدم توانایی در برقراری ارتباط است که با استفاده از یک پرسش‌نامه 5 سؤالی سنجیده می‌شود. گویۀ دوم در ارتباط با نوع احساسات مرتبط با لکنت اعم از خجالت، عصبانیت، ناامیدی و غیره است که توسط یک فرم 6 موردی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. گویه سوم در ارتباط با نگرش و احساسات فرد دارای لکنت از ارتباط است که این بخش نیز با استفاده از پرسش‌نامه 10 سوالی مورد سنجش قرار می‌گیرد. نحوه امتیازدهی در این بخش از 1 تا 4 است. امتیاز 1 به‌معنی هرگز و امتیاز 4 به معنی همیشه است. میانگین امتیازات در هر یک از پرسش‌نامه‌ها و فرم‌های اجرایی محاسبه شده و امتیاز نهایی در بخش مربوط به امتیازات در مقابل هر گویه ثبت شده و در آخر امتیاز کل به‌صورت محاسبه میانگین امتیازات مربوط به هریک از گویه¬ها، برای این بخش (مؤلفه) محاسبه می‌شود (22، 19). بخش اجتماعی در آزمون کالمز با استفاده از 4 سؤال مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. سؤالات مربوط به اجتناب فرد از کلمه، افراد و موقعیت‌های گفتاری، وقوع لکنت در ارتباط با افراد و موقعیت‌های گفتاری مختلف، تأثیر لکنت بر ارتباط با دوستان و هم‌سن ‌و ‌سالان و هم‌چنین ترس از صحبت کردن با معلم و در کلاس است که توسط یک فرم خود‌ارزیابی چهار قسمتی با عنوان "چگونه لکنت از نظر اجتماعی بر من تأثیر گذاشته است" مورد بررسی قرار می‌گیرد. امتیاز 1 در این بخش به‌معنی هرگز و امتیاز 4 به معنی همیشه در نظر گرفته می‌شود (22، 19، 9). جلیلیان و همکاران (19) در بررسی روایی و پایایی مقیاس فارسی کالمز نشان دادند که با تحلیل عاملی تأییدی تمام مؤلفه‌های این آزمون دارای اعتبار بوده و این آزمون از روایی صوری و محتوایی خوبی برخوردار است. هم‌چنین ضریب آلفای کرونباخ برای کل این آزمون 0/85 گزارش دادند. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ 0/78 برای مؤلفه عاطفی و 0/81 برای مؤلفه اجتماعی به‌دست آمد.
تجزیه و تحلیل آماری
در پژوهش حاضر برای تحلیل داده¬ها از نرم¬افزارversion 16  SPSS استفاده شد. هم‌چنین برای داده¬ها با استفاده از آزمون‌های پارامتریک ضریب همبستگی پیرسون، تی مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم و تحقیقات تهران تایید شده است (کد اخلاقIR.IAU.REC.1398.152  )
نتایج
در پژوهش حاضر 74 دانش¬آموز 7 تا 14 ساله دارای لکنت زبان شرکت داشتند که میانگین و انحراف سنی کل دانش‌آموزان 2/40 ±10/2 بود. در این میان 79/5 درصد از افراد شرکت‌کننده پسران (59=N) و 20/5 درصد باقی‌مانده دختران (15=N) دارای اختلال لکنت زبان تشکیل می¬دادند. پراکندگی وضعیت تحصیلی شرکت‌کنندگان از کلاس اول تا نهم بود. هم‌چنین زمان تشخیص لکنت زبان بین 1 تا 6 سالگی در نوسان بود، که میانگین تشخیص لکنت زبان در حدود 5 سالگی به‌دست آمد. براساس اطلاعات جدول 1، میانگین نمرات مؤلفه اجتماعی از مؤلفه عاطفی بیشتر است. از طرف دیگر با توجه به این که در هر دو مؤلفه دامنۀ نمرات کجی و کشیدگی بین 2- تا 2+ قرار داشت، می‌توان گفت که داده‌ها نرمال بوده و استفاده از آزمون‌های پارامتریک مجاز است. هم‌چنین این نرمال بودن براساس آزمون کلموگروف-اسمیرنف نیز تأیید شد (0/05 بر اساس اطلاعات جدول 3 و آزمون لوین مبنی بر همگنی واریانس‌ها، نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان می‌دهد بین مؤلفه اجتماعی مقیاس کالمز در دختران و پسران با لکنت تفاوت معناداری وجود دارد (0/05>p)، به‌طوری‌که دانش‌آموزان پسر از وضعیت اجتماعی بهتری نسبت به دختران برخوردارند. این در حالی است بین مؤلفه عاطفی در دانش-آموزان دختر و پسر دارای لکنت تفاوت معنادار یافت نشد. از سوی دیگر نتایج جدول 4 نشان داد میان مؤلفه¬های عاطفی و اجتماعی با تفکیک پایه‌های تحصیلی در دانش‌آموزان دارای لکنت تفاوت معنادار آماری به‌دست نیامد(p>0/05)
جدول 1: شاخص‌های توصیفی مولفه‌های پژوهش (74= N)

جدول 2: نتایج ضریب همبستگی پیرسون میان مولفه‌های عاطفی و اجتماعی با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی

        * معناداری در سطح 0/05 ** معناداری در سطح 0/01

جدول 3: نتایج آزمون تی مستقل به تفکیک جنسیت

       * معناداری در سطح 0/01
جدول 4: نتایج تحلیل واریانس یک‌راهه برای مولفه‌های عاطفی و اجتماعی به تفکیک پایۀ تحصیلی

      
شکل 1: پراکنش میان مؤلفه‌های اجتماعی و عاطفی
 
بحث
در پژوهش حاضر به‌ تعیین و بررسی مؤلفه‌های عاطفی و اجتماعی لکنت پرداخته شد، زیرا برای تبیین و توضیح ارزیابی و درمان لکنت، باید نگاه جامعی به ‌ابعاد و مؤلفه‌های مختلف لکنت داشته باشیم. در ابتدا نتایج پژوهش نشان داد بین مؤلفه عاطفی با سن دانش‌آموزان لکنت رابطۀ مثبت معناداری برقرار است؛ این بدین معنا است که با افزایش سن، فرد نسبت به ‌حالات احساسی و عاطفی خود بیشتر نگران شده و احساسات منفی او نسبت به‌ گفتارش بیشتر می‌شود. نتایج به‌دست آمده با دیگر مطالعات همسو است. برای مثال در پژوهش خود نشان داد که با افزایش سن، نگران عاطفی فرد لکنت بیشتر می‌شود (22). دیگر نتایج این پژوهش، ارتباط بین مؤلفه‌های عاطفی و اجتماعی آزمون کالمز را معنادار نشان داد. این بدین معناست که هر چه آگاهی فرد از وضعیت استرس و اضطراب خودش در موقعیت‌های عاطفی بیشتر نگران باشد، در نحوه ارتباط برقرار کردن و اجتماعی بودنش مشکلات جدی را تجربه خواهد کرد. برای مثال زمانی که کودک دارای لکنت، احساسات منفی را در ارتباط با لکنت خود مانند مورد تمسخر قرار گرفتن توسط همسالان و یا احساس ناراحتی شنونده تجربه می‌کند، از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی سر باز می‌زند. این نوع مشکلات در مدرسه اغلب موجب امتناع فرد دارای لکنت در قرار گرفتن در موقعیت‌های متفاوت مانند شرکت در گروه‌های درسی و یا ورزشی شده و کودک با برچسب خجالتی و یا گوشه‌گیر شناخته می‌شود. با این وجود نتایج دیگر پژوهش نشان داد که میان زمان تشخیص لکنت و مؤلفه‌های عاطفی و اجتماعی رابطه معناداری وجود ندارد. هم‌چنین تفاوت معناداری میان مؤلفه عاطفی و اجتماعی مقیاس کالمز در دانش‌آموزان دارای لکنت به تفکیک پایه‌های تحصیلی وجود ندارد. این موضوع را می‌توان بدین صورت تبیین نمود که بیشترین فراوانی دانش‌آموزان در پژوهش حاضر در کلاس‌های اول و دوم ابتدایی بوده است (25 نفر) و توزیع فراوانی دانش‌آموزان در پایه‌های تحصیلی مختلف با هم یکسان نبود. از سوی دیگر نتایج پژوهش نشان داد که بین مؤلفه اجتماعی دختران و پسران با لکنت در تفاوت معناداری وجود دارد. این بدین معناست که میزان نمرات آزمون در مؤلفه اجتماعی در پسرها بیشتر از دخترها بود؛ با این وجود دانش-آموزان پسر لکنت نمرات بدتری در مقایسه با دختران دارای لکنت کسب کرده‌اند. بنابراین لکنت در دختران کمتر بر مهارت‌های ارتباطی آن‌ها تأثیر گذاشته است و پسران بیشتر تحت‌تأثیر لکنت خود در موقعیت‌های اجتماعی قرار گرفته‌اند. نتایج مطالعه حاضر با یافته‌های جلیلیان (14) همسو است. آنان در پژوهش خود گزارش داده¬اند که در بررسی جنسیت و مؤلفه‌های اجتماعی، کودکان پسر دارای لکنت از آسیب اجتماعی بیشتری نسبته به دختران برخوردار هستند. لازم است بدانیم در مؤلفه اجتماعی آزمون کالمز به ‌بررسی توانایی ارتباط فرد دارای لکنت در موقعیت‌های متفاوت و عکس¬العمل وی نسبت به این موارد و هم‌چنین به ‌بررسی هر نوع اجتناب از موقعیت‌های گفتاری بنا بر دلایلی چون مورد تمسخر قرار گرفتن توسط دوستان، داشتن احساس گناه و یا خجالت، در موقعیت‌های مختلف با شنونده‌های متفاوت می‌پردازد.
نتیجه‌گیری
این پژوهش به‌ نقض مؤلفه‌های عاطفی و اجتماعی آزمون کالمز در ویژگی‌‌های جمعیت‌شناختی کودکان دارای لکنت پرداخت. یافته‌ها نشان داد که مؤلفه عاطفی با سن کودکان دارای لکنت رابطۀ مثبت معنادار وجود دارد. هم‌چنین بین دو مؤلفه عاطفی و اجتماعی نیز رابطۀ مثبت معناداری برقرار است. تحلیل داده‌ها نشان داد که بین مولفه‌ عاطفی و اجتماعی در پایه‌های تحصیلی دانش‌آموزان تفاوت معناداری وجود ندارد، با این وجود دانش‌آموزان پسر مؤلفه اجتماعی بهتری نسبت به دانش‌آموزان دختر دارای لکنت زبان داشتند. می‌توان نتیجه گرفت که ارزیابی مؤلفه عاطفی و اجتماعی در فرد دارای لکنت می‌تواند آگاهی و درک و هم‌چنین میزان حساسیت وی نسبت به ‌اختلال را مورد بررسی قرار دهد که این نکته در انتخاب راهکاردرمانی بسیار مثمرثمر می‌باشد. هم‌چنین بر اساس نتایج به‌دست آمده پیشنهاد می‌شود که در ارزیابی و درمان کودکان دارای لکنت، از تمامی مولفه‌های لکنت به‌ویژه مولفه‌های عاطفی و اجتماعی استفاده شود. باید توجه داشت که این پژوهش با محدودیت‌هایی نیز مواجه بوده است که در تعمیم‌دهی نتایج به‌دست آمده باید با احتیاج عمل کرد. برای مثال عدم مراجعه برخی از دانش‌آموزان به‌کلینیک‌های درمانی، زمان‌بر بودن پژوهش، توضیح دادن و توجیه کردن دانش‌آموزان خصوصاً مقاطع پایین‌تر در اجرا و تکمیل آزمون از جمله محدودیت‌های این پژوهش هستند. بنابراین پژوهش‌های آتی با رفع محدودیت‌های این مطالعه می‌توانند بر دقت و تعمیم‌دهی هر چه بیشتر این نتایج بیفزایند.
سپاس‌گزاری
این پژوهش برگرفته از پایان‌نامه دکترای آقای محمد‌رضا یوسفی در رشته روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران است. بدین‌‌وسیله از دانش‌آموزان دارای لکنت و خانواده‌های آن‌ها که در اجرای این پژوهش به ما کمک کرده اند تشکر و قدردانی می‌شود.
حامی مالی: ندارد
تعارض در منافع: وجود ندارد.
 

References:
1-Packman A. Theory and Therapy in Stuttering: A Complex Relationship. J Fluency Disord 2012; 37(4): 225-33.
2-LaSalle LR, Wolk L. Stuttering, Cluttering, and Phonological Complexity: Case Studies. J fluency Disorders 2011; 36(4): 285-9.
3-Iverach L, O’Brian S, Jones M, Block S, Lincoln M, Harrison E, et al. Prevalence of Anxiety Disorders among Adults Seeking Speech Therapy for Stuttering. J Anxiety Disorders 2009; 23(7): 928-34.
4-Vasudev RGN, Yallappa SC, Saya GK. Assessment of Quality of Life (QOL) in Obsessive Compulsive Disorder (OCD) and Dysthymic Disorder (DD): A Comparative Study. J Clin Diagn Res 2015; 9(5): 4-7.
5-Hosseinzadeh N, Shah-Bodaghi MR, Jalaei S. Reliability and Validity of Behavioral Checklist and Communication Attitude Test in Stuttering Children and Comparison with Non-Stutters at 6-11 Years Old. J Modern Rehabilitation 2010; 4(1): 30-7. [Persian]
6-Karimi H, O’Brian S, Onslow M, Jones M. Absolute and Relative Reliability of Percentage of Syllables Stuttered and Severity Rating Scales. J Speech, Language, and Hearing Research 2014; 57(4): 1284-95.
7-Vanryckeghem M, Muir M. The Communication Attitude Test for Adults Who Stutter (Bigcat): A Test–Retest Reliability Investigation among Adults Who Do and Do Not Stutter. J Speech Pathology and Therapy 2016; 1(2): 1-4.
8-Yaruss JS, Coleman CE, Quesal RW. Stuttering in School-Age Children: A Comprehensive Approach to Treatment. Language, Speech, and Hearing Services in Schools 2012.  
9-Langevin M. The Peer Attitudes toward Children Who Stutter Scale: Reliability, Known Groups Validity, and Negativity of Elementary School-Age Children's Attitudes. J Fluency Disorders 2009; 34(2): 72-86.
10-Healey EC. The Cognitive, Affective, Linguistic, Motor, and Social (Calms) Assessment for School-Age Children Who Stutter: Clinician's Manual. University of Nebraska-Lincolin 2013: 1-23.
11-Healey EC. A Multidimensional Approach to the Assessment of Children Who Stutter. Perspectives on Fluency and Fluency Disorders 2007; 17(3): 6-9.
12-Jones RM, Walden TA, Conture EG, Erdemir A, Lambert WE, Porges SW. Executive Functions Impact the Relation Between Respiratory Sinus Arrhythmia and Frequency of Stuttering in Young Children Who Do and Do Not Stutter. J Speech Lang Hear Res 2017; 60(8): 2133-50.
13-Salehian Boroujerdi H, Ashayeri H, Mehryar AH. Executive Functions in Four Areas of Sustained Attention, Auditory Working Memory, Reaction Time, and Response Control in Children with Childhood Onset Fluency Disorder. J Paramedical Sciences & Rehabilitation 2020; 8(4): 16-25. [Persian]
14-Jalilian Y. Validation of a Multidimensional Model of Stuttering for Persian-Speaking Children with Stuttering. Journal of Discovery Scientific Society 2018; 22(91): 8.
15-Shafiei B, Faramarzi S, Abedi A, Dehqan A, C Scherer R. Identification of Efficacy of Direct, Indirect and Combined Methods on Severity of Stuttering in Preschool Children. Jundishapur Scientific Med J 2018; 17(2): 203-24. [Persian]
16-Shafiei B, Salehi A, Karimi H, Yadegari F, Shirazi TS, Shafiei M. The Validity and Reliability of the Farsi Version of "The Overall Assessment of the Speaker's Experience of Stuttering– Adult" (OASES-A) Questionnaire. Biminthly Journal of Research in Rehanilitiation Sciences 2012; 8(1): 49-56. [Persian]
17-Farazi M, Kamkary K, Hassanzade Noghani A. A Survey on Cognitive Functions of Students with Stuttering. Archives of Rehabilitation 2018; 19(2): 160-7.
18-Yadegar F, Darooyi A, Farazi M, Alipour Heidari M. Communication Attitude of Normal and Stuttering Students. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology 2005; 11(1): 100-2. [Persian]
19-Jalilian Y, Yadegari F, Ebadi A, Healey CE, Hajizadeh E. Validation of a Multidimensional Model of Stuttering for Persian-Speaking Children Who Stutter. Journal of Discovery Scientific Society 2018; 22(91): 261-71.
20-Guitar B. Stuttering: An Integrated Approach to its Nature and Treatment. Lippincott Williams & Wilkins; Wolters Kluwer Health; 2014.
21-Guitar B, McCauley RJ, editors. Treatment of stuttering: Established and Emerging Interventions. Lippincott Williams & Wilkins; 2010.
22-Jalilian Y, Ebadi A, Yadegari F, Healey EC, Hajizadeh E. Stuttering in Persian – Speaking Based on the Calms Assessment (Cognitive, Affective, Linguistic, Motor and Social. Pharmacophore 2017; 8(6): 1-8.