ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
اختلال استرس پس از سانحه، پس از وقوع رویداد آسیب‌زایی بروز میکند که فرد باور دارد در آن رویداد از نظر جسمانی در خطر است یا زندگی او به مخاطره افتاده است. این اختلال ممکن است در پی مشاهده رویدادی تهدیدآمیز یا خشونت‌بار که برای شخص رخ داده، ایجاد شود و علایم آن ماه‌ها و یا حتی سال‌ها پس از سانحه ایجاد شود. اختلال استرس پس از سانحه زمانی تشخیص گذاشته می‌شود که فرد نسبت به سانحه با ترس واکنش نشان می‌دهد و علایم را مجدداً تجربه کند یا علایم اجتنابی و برانگیختگی بیش از حد داشته باشد. علایم باید دستکم برای یک ماه پایدار باشند و ناراحتی یا افت قابل‌توجه بالینی در عملکرد فرد ایجاد کنند (1). شیوع 12 ماهه اختلال استرس پس از سانحه در بزرگسالان ایالات متحده تقریباً 3/5‌% است. برآوردهای پایینتر در اروپا و اغلب کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکایی لاتین دیده شده که در مجموع تقریباً 0/5 تا 0/1درصد است (1). کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست، چنانچه میزان شیوع این اختلال در جمعیت‌هایی متشکل از جانبازان در حدود 39% (2)، آتش نشانان 8% (3) و پرستاران 14% (4)، گزارش شده است (5). در سال‌های اخیر مدل‌های روان‌شناختی متعددی برای توضیح مکانیسم بروز و تداوم علایم اختلال استرس پس از سانحه شکل گرفته است (6). مدل فراشناختی اختلال استرس پس از سانحه که توسط ولز و سمبی (2004)، مطرح شد، از جمله این مدل‌هاست که تاکید ویژه‌ای به باورهای فراشناختی به عنوان عاملی در شکل‌گیری این اختلال دارد (7). باورهای فراشناختی گسترهای از عوامل مرتبط به هم را توصیف می‌کنند و دربرگیرنده هر نوع دانش یا فرایند شناختی هستند که در تفسیر، بازبینی یا کنترل شناخت‌ها نقش دارند (9،8). براساس مدل ولز و سمبی (2004)، پس از وقوع رویداد آسیب‌زا، طی فرآیند انطباق بازتابی، یک طرح فراشناختی برای هدایت نظام شناختی و عملکرد فرد به هنگام مواجهه با تهدیدهای احتمالی در آینده شکل می‌گیرد؛ اما سبک‌های تفکر و راهبردهای مقابلهای آسیبزا به ویژه سندرم شناختی- توجهی، مانع از این فرآیند و بازگشت نظام شناختی به وضعیت طبیعی پردازش عاری از تهدید میشوند (11،10). با وجود این زمانی که باورهای فراشناختی بر استفاده از نشخوار فکری، نگرانی و یا پرکردن شکاف، پایش تهدید، سرکوب فکر و اجتناب دلالت دارند، ادراک تهدید، ادامه یافته و اختلال استرس پس از سانحه پایدار میشود و سندرم شناختی - توجهی با بازداری پردازش هیجانی سبب تداوم علائم این اختلال میگردد (12). بررسیهای محدودی در زمینه بررسی نقش باورهای فراشناختی در پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه انجام شده است. برای مثال، عزیزی، محمدخانی و عباسی (2014)، در پژوهشی به بررسی ارتباط باورهایهای مرتبط با نگرانی با علائم استرس در جانبازان جنگ تحمیلی پرداختند. بر اساس یافتههای این پژوهش مشخص شد که راهبرد کنترل فکر نگرانی، باورهای مثبت و منفی درباره نگرانی با علائم استرس همبستگی معناداری دارند. هم‌چنین، نگرانی بین باورهای مثبت درباره نگرانی و استرس میانجیگیری میکند، در حالیکه بین باورهای منفی درباره نگرانی و استرس ارتباط مستقیمی وجود دارد (13). پورنامداریان، بیرشک و اصغرزاده فرید (2013)، در مطالعه خود به بررسی نقش باورهای فراشناختی در تبیین استرس در بین پرستاران پرداختند. نتایج نشان داد که بین باورهای فراشناختی مثبت و کنترلناپذیری افکار، اطمینان شناختی و نیاز به کنترل افکار و خودآگاهی شناختی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (14). مدل طرحوارههای هیجانی مدل دیگری است که در تبیین اختلال استرس پس از سانحه و بسیاری از اختلالات هیجانی دیگر شکل گرفته است (15). لیهی (2002)، برمبنای مفهوم پردازش هیجانی و با الهام گرفتن از مدل فراشناختی هیجان، مدل طرحوارههای هیجانی را ارائه کرد (16). مطابق با مدل مذکور، افراد دیدگاه‌های شناختی متفاوتی درباره هیجآن‌های خود دارند که طرحواره‌های هیجانی نامیده میشوند. طرحواره‌های هیجانی منعکس‌کننده روشهای تجربه هیجان‌ها هستند و به باورهایی اطلاق میشوند که به واسطه برانگیخته شدن تجارب هیجانی ناخوشایند در ذهن افراد فعال میشوند. تاثیر متفاوتی که هیجان‌ها بر افراد می‌‌گذارند، ناشی از طرحواره‌های زیربنایی هیجان‌ها می‌باشد که به دو دسته طرحواره‌های هیجانی سازگارانه و ناسازگارانه تقسیم می‌شوند (17). مدل طرحوارههای هیجانی بر این فرض بنا نهاده شده است که افراد چگونه تجربه هیجانی خود را مفهوم‌سازی میکنند، چه انتظاراتی دارند، چگونه درباره هیجان‌های خود قضاوت و چه راهبردهای رفتاری و بین فردی را در پاسخ به تجربه هیجانی بهکار میگیرند (18). شواهدی در زمینه حمایت از مدل طرحوارههای هیجانی به عنوان یک عامل خطر در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد. برای مثال، نادری، مرادی، رمضانزاده و واقفی‌نژاد (2015)، در مطالعهای نشان دادند که افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در طرحوارههای هیجانی ناسازگارانه (نشخوارذهنی، احساس گناه، غیرقابل کنترل بودن و سرزنش) نمره بالاتر و در طرحوارههای هیجانی سازگارانه (پذیرش، توافق و قابل ادراک بودن) نمره پایینتری میگیرند (19). با این‌حال، پژوهشی که مستقیماً ارتباط طرحواره‌های هیجانی را با علایم اختلال استرس پس از سانحه بررسی کرده باشد و نقش طرحوارههای هیجانی‌ را در پیشبینی علایم این اختلال مشخص کرده باشد، در کشور ما انجام نگرفته است. به علاوه، هر چند برخی از مطالعات نقش باورهای فراشناختی را در تببین علایم اختلال استرس پس از سانحه مشخص کردهاند و یا به بررسی ارتباط این دو متغیر پرداختهاند (16،15)، اما به‌طور دقیق مشخص نیست که کدام مولفه باورهای فراشناختی، سهم بیشتری در پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه دارد و از این جهت تفاوتهایی میان مطالعات انجام شده وجود دارد. لذا، این امر نشان‌دهنده این است که ماهیت دقیق عوامل پیشبینیکننده علایم اختلال استرس پس از سانحه کاملاً مشخص نیست. به علاوه، در خصوص موضوع مورد بحث در جمعیت افراد مراجعه‌کننده به مراکز پزشکی قانونی به‌ویژه در کشور ما مطالعه ای صورت نگرفته است. از اینرو، این پژوهش با هدف تعیین نقش باورهای فراشناختی و طرحواره‌های هیجانی در پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه در افراد مراجعه‌کننده به پزشکی قانونی شهر خرم¬آباد انجام شد.  
روش بررسی
پژوهش حاضر از نوع توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش دربرگیرنده تمام افراد دارای علایم اختلال استرس پس از سانحه مراجعه‌کننده به سازمان پزشکی قانونی در سطح شهر خرم‌آباد در سال 97-96 میباشد. با توجه به اینکه در مطالعات علوم اجتماعی در حدود 15 مشارکت‌کننده به ازای هر متغیر پیشبین در تحلیل رگرسیون چندگانه با کمترین مجذورات استاندارد برای انجام یک معادله معتبر نیازمند است (20)، در این پژوهش، تعداد 200 نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری دردسترس به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل تشخیص علایم استرس پس از سانحه با استفاده از نمره برش در مقیاس نشانگان اختلال استرس پس از آسیب فرم - خودگزارشی، داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن برای پاسخگویی به سوالات، توانایی برقراری ارتباط علیرغم داشتن اختلال استرس پس از سانحه، و موافقت افراد برای شرکت در پژوهش و امضای رضایت‌نامه کتبی بود و معیارهای خروج از مطالعه شامل داشتن اختلال پزشکی یا روانپزشکی جدی (به‌ویژه اختلالات شخصیت) براساس مدارک مندرج در پرونده روانپزشکی، عدم همکاری، انگیزه و عدم پاسخگویی به سؤالات پرسش‌نامهها بود. محققان پس از کسب مجوز از سازمان پزشکی قانونی کشور و اخذ موافقت مسولین زیربط تعدادی پرسش‌نامه متناسب با حجم نمونه میان افراد شرکت‌کننده توزیع کرده و بلافاصله پس از تکمیل، پرسش‌نامه‌ها را جمع‌آوری کردند. محققان پس از کسب رضایت آگاهانه به سؤالات افراد در حوزه پژوهش پاسخ داده و اهداف پژوهش را برای آن‌ها تشریح کردند. به منظور رعایت اصول اخلاقی فرم موافقتنامه کتبی برای شرکت در پژوهش به امضای شرکت‌کنندگان رسید.  
از ابزارهای زیر جهت گردآوری اطلاعات استفاده شد
مقیاس نشانگان اختلال استرس پس از آسیب -فرم خودگزارشی (PSS-SR). این مقیاس یک پرسش‌نامه خودگزارشی است که به منظور ارزیابی علایم اختلال استرس پس از سانحه مطابق با معیارهای DSM توسط فوا و همکاران در سال 1993 تدوین شده است. این مقیاس دارای 17 سوال و سه خرده مقیاس تجربه مجدد، اجتناب و بیش برانگیختگی است که در یک طیف سه درجهای از صفر (به هیچ وجه) تا سه (خیلی زیاد) نمرهگذاری میشود و دامنه نمرات آن بین صفر تا 51 قرار دارد (22). فوا و همکاران (1993)، پایایی کل مقیاس را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 91/0 و برای هر یک از خرده مقیاسهای تجربه مجدد، اجتناب و بیش برانگیختگی به ترتیب 78/0، 80/0 و 82/0 به‌دست آورند و روایی آن را با استفاده از روای افتراقی با پرسش‌نامه بک و روایی همگرایی آن را با استفاده از ضریب همبستگی با مصاحبه ساختار یافته تشخیصی برای DSM-IV مورد تایید قرار دادند (21). در کشور ما پایایی بازآزمایی کل مقیاس 92/0 به وسیله روش آلفای کرونباخ 77/0 برآورد است (22).
پرسش‌نامه باورهای فراشناختی (MCQ)
 این پرسش‌نامه توسط ولز و کاترایت - هاتون در سال 2004 به منظور سنجش تفاوتهای فردی درباره باورهای فراشناختی، قضاوتها و گرایشهای نظارتگری ساخته شده است و دارای 30 سوال و 5 خرده مقیاس اطمینان شناختی، باورهای مثبت، خودآگاهی شناختی، کنترلناپذیری و خطر افکار و نیاز به کنترل افکار میباشد. نمرهگذاری این پرسش‌نامه در یک طیف لیکرت چهار درجهای 1 (کاملاً مخالفم) تا 4 (کاملاً موافقم) انجام می‌شود. حداقل و حداکثر نمرات در این پرسش‌نامه در دامنهای بین 30 تا 120 قرار میگیرد (23). ولز، کاترایت - هاتون (2004)، ضریب پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه و خرده مقیاسها در دامنهای بین 0/76 تا 0/93 برآورد کردند و پایایی بازآزمایی آن را 0/75 گزارش کردند (23). ثابت (1390)، نیز در مطالعها بر روی 490 دانشجوی پسر و دختر با استفاده از آلفای کرونباخ پایایی کل پرسش‌نامه، دانشجویان پسر و دانشجویان دختر را به ترتیب 0/89، 0/90 و 0/85 به دست آورد (24).
پرسش‌نامه طرحوارههای هیجانی (LESS)
این پرسش‌نامه توسط لیهی در سال 2002 به‌منظور سنجش طرحواره‌های هیجانی افراد ساخته شده است و از 50 سوال و 14 خرده مقیاس اعتباریابی، قابل ادراک بودن، احساس گناه، سادهانگاری هیجانی، ارزشهای برتر، غیرقابل کنترل بودن، بیحسی هیجانی، تلاش برای منطقی بودن، طول دوره، توافق، پذیرش احساسات، نشخوار ذهنی، ابراز احساسات و سرزنش تشکیل شده است که در یک طیف لیکرت پنج درجهای نمرهگذاری میشوند (16). لیهی (2002)، پایایی پرسش‌نامه طرحوارههای هیجانی را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/81 به دست آورد (16). خانزاده، ادریسی، محمدخانی و سعیدیان (2013)، برای اولین بار در کشور ما به بررسی ویژگیهای روان‌سنجی این پرسش‌نامه بر روی نمونهای متشکل از دانشجویان پرداختند و روایی صوری و محتوایی این پرسش‌نامه را مطلوب ارزیابی کردند و پایایی کل پرسش‌نامه را با استفاده از روش بازآزمایی در فاصله دو هفته 78/0 و همسانی درونی خرده مقیاسها را با استفاده از روش آلفای کرونباخ در دامنهای بین 0/59 تا 0/73 گزارش کردند (25). در پژوهش حاضر روایی صوری و محتوایی مقیاس نشانگان اختلال استرس پس از آسیب - فرم خودگزارشی و پرسش‌نامههای باورهای فراشناختی و طرحوارههای هیجانی با نظر 3 تن از اساتید روان‌شناسی دانشگاه خرم آباد مورد تأیید قرار گرفت و پایایی پرسش‌نامههای مذکور استفاده از روش آلفای کرونباخ به ترتیب 0/76، 0/78 و 0/71 به دست آمد. به علاوه، در این پژوهش، سطح معناداری 0/05 در نظر گرفته شد.
تجزیه و تحلیل آماری
هم‌چنین، اطلاعات جمع‌آوری شده به وسیله روش‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون گام به گام) در نرم‌افزارSPSS version 16  مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفتند.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم پزشکی خرم¬آباد تایید شده است (کد اخلاق IR.LUMS.REC. 1398.214 :).
نتایج
در این پژوهش 147 مرد و 53 زن شرکت کردند که 30 نفر (20/4%) از مردان و 5 نفر از زنان (9/4%) مجرد و 117 نفر (79/6%) از مردان و 48 نفر (90/6%) از زنان متاهل بودند. هم‌چنین، 42 نفر (28/6%) از مردان و 14 نفر از زنان (26/4%) بیکار و 105 نفر (71/4%) از مردان و 39 نفر (73/6%) از زنان شاغل بودند. آماره توصیفی متغیرهای علایم اختلال استرس پس از سانحه و باورهای فراشناختی و خرده مقیاس‌های آن در جدول 1 درج شده است. از جمله پیشفرض‌هایی که باید پیش از تحلیل رگرسیون چندگانه مورد بررسی قرار بگیرد، تعداد نمونه‌های مورد بررسی بود، که با احتساب نمونه‌های ریزشی، در نهایت 200 نفر مورد بررسی قرار گرفتند و پیشفرض اندازه نمونه مورد تأیید واقع شد. مفروضه دیگر، پیشفرض چند همخطی بود، که با توجه به اینکه بالاترین همبستگی کمتر از 40 بود و شاخص Tolerance همه متغیرهای پیشبین بالاتر از 1 و مقادیر VIF کلیه متغیرها کمتر از 10 بود، بنابراین از مفروضه چندهم خطی نیز تخطی نکردیم. پیشفرض تکینی نیز رعایت شد. علاوه بر این، با توجه به تعداد متغیرهای پیشبین، هیچ فاصله ماهالانوبیس بالاتر از 24/23 وجود نداشت و به عبارت دیگر داده پرتی در توزیع داده‌ها وجود نداشت. نرمال بودن توزیع نمرات نیز با استفاده از آزمون کالموگروف - اسمیرنف مورد تأیید قرار گرفت (p>0/05). از ضریب همبستگی پیرسون برای تعیین همبستگی بین علایم اختلال استرس پس از سانحه و باورهای فراشناختی و خرده مقیاسهای آن و هم‌چنین‌ این اختلال با طرحورههای هیجانی و خرده مقیاسهای آن استفاده شد که نتایج آن در جدول 2 درج شده است. با توجه به نتایج جدول 2 بین علایم اختلال استرس پس از سانحه با کلیه خرده مقیاسهای باورهای فراشناختی همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد (p<0/05).‌ به علاوه بین علایم این اختلال با کلیه مولفه‌های طرحواره‌های هیجانی به استثنای مولفه‌های توافق و نشخوار ذهنی همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد (p<0/05) از تحلیل رگرسیون گام به گام برای پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه از روی مؤلفه‌های باورهای فراشناختی و طرحوارههای هیجانی، مؤلفه‌های این متغیرها به عنوان متغیر پیشبین و شاخص علایم اختلال استرس پس از سانحه به عنوان متغیر ملاک در معادله رگرسیون وارد تحلیل شدند که خلاصه نتایج حاصل از آن در جدول 3 درج شده است. نتایج مندرج در جدول 3 نشان میدهد که مقدار مجذور همبستگی (R2) نشان میدهد که مولفه غیرقابل کنترل بودن از طرحوارههای هیجانی در گام اول به میزان92% علایم اختلال استرس پس از سانحه را پیشبینی میکند. در گام دوم علاوه بر مولفه غیرقابل کنترل بودن، مولفه ابراز احساسات نیز وارد معادله شده و میزان پیشبینی را 0/02 افزایش میدهد. در گام سوم مولفه خوداگاهی شناختی میزان پیشبینی را 0/01 افزایش می‌دهد. در گام چهارم مولفه باورهای مثبت فراشناختی میزان پیشبینی را 0/004 افزایش میدهد. ضرایب معادله نمرات علایم اختلال استرس پس از سانحه براساس باورهای فراشناختی و طرحوارههای هیجانی نشان داد که از میان مولفههای باورهای فراشناختی تنها مولفههای باورهای مثبت فراشناختی (β= 0/500،p=0/001)و خودآگاهی شناختی(β= -1/090،p=0/001)  و از میان مولفه‌های طرحواره‌های هیجانی فقط مولفه‌های غیرقابل کنترل بودن(β= 4/162،p=0/001)  و ابراز احساسات(β= -1/572،p=0/001)  در پیشبینی نتایج موثر هستند (جدول 3).
 
جدول 1: آماره توصیفی متغیرهای علایم اختلال استرس پس از سانحه، باورهای فراشناختی و طرحواره‌های هیجانی به همراه خرده مقیاس‌های آن‌ها


جدول 2: ضریب همبستگی پیرسون بین علایم اختلال استرس پس از سانحه با خرده مقیاس‌های باورهای فراشناختی و طرحواره‌های هیجانی


 
جدول 3: رگرسیون گام به گام پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه براساس باورهای فراشناختی و طرحواره‌های هیجانی



بحث
یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که بین علایم اختلال استرس پس از سانحه با مولفههای باورهای فراشناختی مثبت، کنترلناپذیری و خطر افکار، اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خودآگاهی شناختی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. به‌علاوه، دو مولفه باورهای مثبت شناختی و خودآگاهی شناختی می‌تواند علایم اختلال استرس پس از سانحه را در افراد مراجعه کننده به مراکز پزشکی قانونی شهر  خرم‌آباد پیش بینی کند. یافته‌های پژوهش حاضر با دو مطالعه صورت گرفته در کشور ما همسو می‌باشد. چنانچه پورنامداریان و همکاران (2013)، در مطالعه خود در جمعیتی متشکل از پرستاران نشان دادند که بین باورهای فراشناختی مثبت و کنترل ناپذیری افکار، اطمینان شناختی و نیاز به کنترل افکار و خودآگاهی شناختی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (14). عزیزی و همکاران (2014)، نیز طی پژوهشی بر روی جانبازان جنگ تحمیلی به این نتیجه دست یافتند که راهبرد کنترل فکر نگرانی، باورهای مثبت و منفی درباره نگرانی با علائم استرس همبستگی معناداری دارند. به علاوه، نگرانی بین باورهای مثبت درباره نگرانی و استرس میانجیگیری میکند، در حالی‌که بین باورهای منفی درباره نگرانی و استرس ارتباط مستقیمی وجود دارد (13). بنت و ولز طی پژوهشی به بررسی نقش باورهای فراشناختی، در هم ریختگی حافظه، نشخوار فکری و باورها درباره خاطرات آسیب زا در پیش بینی PTSD  پرداختند. در این پژوهش 95 نفر از دانشجویان مامایی و پرستاری مبتلا به PTSD  به عنوان نمونه انتخاب و هم‌چنین همبستگی پیرسون و تحلیل‌های سلسله مراتبی و میاتجی برای تحلیل اطلاعات مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج این پژوهش همسو با پژوهش حاضر یک حمایت مقدماتی از نقش فراشناخت در تداوم نشانه‌های P‏TSD  و اهمیت موضوع فراشناخت فراهم می‌آورد (26). به منظور تبیین این یافته‌ها می‌توان به مدل فراشناختی ولز و سمبی (2004) اشاره کرد. مطابق با این مدل، افکار مزاحم درباره آسیبب بیدرنگ، فرد را برای اجرای شبیه‌سازی‌‌ها برای مقابله با تهدید آماده می‌نمایند که بدان وسیله منجر به کارکردهایی برای برنامه‌های کنترل رفتاری می‌شود. به این ترتیب واکنش‌های از جا پریدن مکرر و توجه سوگیرانه منجر به تقویت برنامه‌های کنترل توجه می‌شود. این فرایند به‌طور معمول در طول زمان بدون مانع، پیشرفت می‌نماید. با این‌حال علایم اختلال استرس پس از سانحه زمانی مقاوم می‌شوند که پردازش‌‌ها و راهبردهای مقابله‌ای شخصی با فرایند انطباق بازتابی تداخل می‌نماید. یک سبک خاص از تفکر که سندرم شناختی - توجهی نامیده میشود، باعث اختلال در این فرایند و تداوم علائم اختلال استرس پس از سانحه میشود (7). این سندرم شامل پردازش‌های شناختی خاص اختلال (حالتهای تکرارشونده تفکر مانند نشخوار فکری یا فرانگرانی)، تلاش‌های ناکارآمد برای جستجوی راه‌حل (مانند اجتناب) و پردازش‌های توجهی ناکارآمد (مانند توجه انتخابی به خطرات ادعا شده) میباشد (10). دیگر یافته ارزشمند این پژوهش این بود که بین علایم این اختلال با کلیه مولفه‌های طرحوارههای هیجانی به استثنای دو مولفه توافق و نشخوار ذهنی همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد و مولفه‌های غیرقابل کنترل بودن و ابراز احساسات توانایی پیش‌بینی علایم اختلال استرس پس از سانحه را در افراد مراجعه‌کننده به مراکز پزشکی قانونی شهر خرم¬آباد دارد. در خصوص این یافته حاصل از پژوهش، مطالعهای که مستقیماً رابطه متغیرهای طرحوارههای هیجانی را با علایم اختلال استرس پس از سانحه بررسی کرده باشد، مشاهده نشد، با این‌حال، این یافته در راستای تحقیقاتی قرار میگیرد که نشاندهنده نقش طرحوارههای هیجانی به عنوان یک عامل خطر در ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه هستند. برای مثال، با نتایج حاصل از مطالعه نادری و همکاران (2015) همراستا میباشد که نشان دادند افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در طرحوارههای هیجانی ناسازگارانه و سازگارانه به ترتیب نمره بالاتر و پایینتری کسب می‌کنند (19). به علاوه، با نتایج پژوهش نادری، مرادی، رحیمی موقر و رمضانزاده (2015)، نیز همراستا میباشد که نشان دادند نمره مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه در بیشتر طرحوارههای ناسازگار اولیه (طرحواره‌‏های محرومیت هیجانی، رهاشدگی، بیاعتمادی، انزوا، آسیبپذیری، بازداری هیجانی و خویشتنداری ناکافی) به طور معناداری بیش از افراد بهنجار است (27). از طرفی نتایج پژوهش کورام، دروموند و لی که به بررسی طرحواره‌های ناسازگار اولیه در کهنه سربازان جنگ ویتنام مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه پرداختند حاکی از آن بود که کهنه سربازانی که سابقه تشخیص اختلال پس از ضربه داشتند در مقایسه با کهنه سربازان فاقد این پیشینه به‌صورت نظام‌مند و به میزان چشمگیری در تمام طرحواره‌های ناسازگار اولیه امتیاز بالاتری کسب کردند، و میانگین امتیازات برای همه 10 مورد طرحواره ناساگار اولیه سه برابر بیشتر از افراد فاقد این اختلال بود (28). این یافتهها را با استناد به مدل طرحوارههای هیجانی لیهی (2002) میتوان تبیین نمود. براساس این مدل، مولفه‌های مختلف مدل طرحواره‌های هیجانی با چگونگی پردازش هیجان‌ها مرتبط هستند. فرض زیربنایی این مدل این است که مفهومپردازی و راهبردهای پاسخ‌دهی به هیجان‌های فعالشده باعث تداوم علایم اختلال استرس پس از سانحه میشود (15). چنانچه مطابق با دیدگاه لیهی (2007)،  وقتی هیجان و یا احساسی ظاهر می‌‌گردد، گام اول توجه به آن احساس است، گام دوم در این مدل، اجتناب شناختی و هیجانی از آن احساس است. این اجتناب ممکن است به صورت علایم اختلالات اضطرابی (در پژوهش حاضر به صورت علایم اختلال استرس) پس از سانحه) پدیدار گردد (29)، چرا که افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه طرحوارههای ناسازگار هیجانی را تایید میکنند، لذا، بیشتر احتمال دارد، در برابر احساسات خاص مقاومت کنند و در راهبردهای اجتنابی درگیر شوند (15). عدم وجود همبستگی بین مولفههای توافق و نشخوار ذهنی با علایم اختلال استرس پس از سانحه را میتوان به تعداد نمونه محدود در این پژوهش نسبت داد. یکی از محدودیتهای این پژوهش نادیده گرفتن متغیرهای میانجی در رابطه بین متغیرهای مورد بحث بود؛ لذا، پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی سایر متغیرهای میانجی موثر بر متغیرهای مورد بحث در این پژوهش را مورد ارزیابی قرار دهند. هم‌چنین با توجه به اینکه مطالعه حاضر از نوع توصیفی بود، به پژوهشگران علاقمند به این حوزه پیشنهاد می‌شود که به منظور تایید رابطه علت و معلولی دقیق از مطالعات تحلیل مسیر و یا معادلات ساختاری استفاده کنند. به علاوه، این پژوهش تنها بر روی افراد مراجعه‌کننده به مراکز پزشکی قانونی شهر خرم¬‌آباد انجام شد و نمی‌توان آن را به معنای مطالعه بر روی سایر نمونه‌ها در نظر گرفت، بنابراین تعمیم نتایج ممکن است با اشکال مواجه باشد.‌ لذا توصیه می‌شود که سایر مطالعات، موضوعات همسو با پژوهش حاضر را در سایر جمعیت‌های آماری مورد بررسی قرار دهند. تشخیص اختلال استرس پس از سانحه در این پژوهش تنها براساس یک ابزار انجام شد که این امر ممکن است دقت تشخیص این اختلال را کاهش دهد. از اینرو، سایر محققان در تحقیقات خود باید این موضوع را مدنظر قرار دهند.
نتیجه‌گیری
باورهای فراشناختی (باورهای مثبت شناختی و خودآگاهی شناختی) و طرحواره‌های هیجانی (غیرقابل کنترل بودن و ابراز احساسات) توانایی پیشبینی علایم اختلال استرس پس از سانحه را دارند. لذا، این پژوهش علاوه بر اینکه نکات مهمی در زمینه مشخص ساختن ارتباط بین متغیرهای علایم اختلال استرس پس از سانحه با باورهای فراشناختی و طرحواره‌های هیجانی دارد، تلویحات مهمی در زمینه طراحی مداخلات درمانی با هدف قرار دادن باورهای فراشناختی منفی و طرحواره‌های هیجانی ناکارآمد به منظور کاهش علایم اختلال استرس پس از سانحه در بیماران به همراه دارد.

سپاس‌گزاری
این مقاله حاصل طرح تحقیاتی مشترک دانشگاه لرستان و سازمان پزشکی قانونی شهر خرم آباد می‌باشد. نویسندگان بر خود لازم می‌بینند تا از کلیه دست‌اندرکاران اداره کل پزشکی قانونی استان لرستان و هم‌چنین از کلیه شرکت‌کنندگان این پژوهش تقدیر و تشکر به عمل آوردند که بدون حضور آن‌ها انجام این پژوهش میسر نبود.
حامی مالی : سازمان پزشکی قانونی شهر خرم‌آباد.
تعارض در منافع: وجود ندارد.
 

References:
 
1-    Kaplan HI, Sadock BJ. Synopsis of psychiatry: Behavioral sciences clinical psychiatry (5th ed.). Williams & Wilkins Co 1988; 725
2-    Shafiee-Kamalabadi M, Bigdeli I, Alavi K, Kianersi F. Prevalence of Post-Traumatic Stress Disorder and Comorbid Personality Disorders in the Groups Veterans Tehran City. J Clinical Psychology 2014; 6(21): 65-75. [Persian]
3-    Abbasi Z, Mahaki B, Saberi HR. Prevalence of Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) among Firefighters of Isfahan. Tkj 2016; 8(2): 24-36. [Persian]
4-    Narimani M,  Zahed A, Basharpoor S. Prevalence of Posttraumatic Stress Disorder in Hospital Emergency Nurses and Fire Department Workers in Uremia City.  J Research in Behav Sci 2010; 8(1): 69-74. [Persian]
5-    Cahill SP, Foa EB, Hembree EA, Marshall RD, Nacash N. Dissemination of Exposure Therapy in the Treatment of Posttraumatic Stress Disorder. J Traumatic Stress 2006; 19(5): 597-610.
6-    Simons M. Meta Cognitive Therapy and other Cognitive-Behavioral Treatments for Posttraumatic Stress Disorder. Verhaltenstherapie 2010; 20(2): 86-92.
7-    Wells A, Sembi S. Metacognitive Therapy for PTSD: A Core Treatment Manual. Cognitive and Behavioral Practice 2004; 11(4): 365-77.
8-    Jones SR, Fernyhough, C. Rumination, Reflection, Intrusive Thoughts, and Hallucination-Proneness: Towards a New Model. Behaviour Research and Therapy 2009; 47(1): 54-9.
9-    Wells A. Detached Mindfulness in Cognitive Therapy: A Metacognitive Analysis and Ten Techniques. J Ration Emotive Cogn Behav Ther 2005; 23(4): 337-55.
10-    Leahy RL, Holland SJF, Mcginn LK. Treatment Plans and Intenventions for Depression & Anxiety Disorders. 2nd Ed. New York: Guilford Press; 2012.
11-    Wells A. Emotional Disorder and Metacognition: Innovative Cognitive Therapy. New York: Chic Hester John Wiley & Sons; 2000; 3-54
12-    Wells A. Metacognitive Therapy for Anxiety and Depression. New York: Guilford; 2009: 216.
13-    Azizi A, Mohammadkhani P, Abbasi P. Association of Thought Control Strategies and Beliefs about Worry with Stress Symptoms among War Veterans. Iran J War Public Health 2014; 6(2): 35-46. [Persian]
14-    Pournamdarian S, Birashk B, Asgharnejad Farid A. The Role of Meta-Cognitive Beliefs in Depression - Anxiety – Stress Symptoms in Nurses of Beast Hospital in Hamedan at 1389-90. Avicenna J Nurs Midwifery Care 2013; 21(2): 12-22. [Persian]
15-    Leahy RL. Model of Emotional Schemas. Cognitive and Behavioral Practice 2002; 9(3): 177-90.
16-    Leahy RL. Emotional Schema Therapy: A Bridge over Troubled Waters. Acceptance and Mindfulness in Cognitive Behavior Therapy: Understanding and Applying the New Therapies; 2012: 109-31.
17-    Leahy RL, Tirch D, Napolitano LA. Emotion Regulation in Psychotherapy: A Practitioner's Guide: Guilford Press; 2011: 109-31.
18-    Leahy, RL. Emotional Schemas and Resistance to Change in Anxiety Disorders in D. Cognitive and behavioral Practice 2007; 14(1): 36-45.
19-    Naderi Y, Moradi A, Ramezanzade F, Vaghefinezhad M. Emotional Schemas (Ess) in People with Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD): As a Risk Factor in PTSD. Quarterly of Clinical Psychology Studys 2015; 6(22): 1-22. [Persian]
20-    Barbara G, Tabachinck BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. 6nd Ed. Boston: Person Education 2013.
21-    Foa EB, Riggs DS, Dancu CV, Rothbaum BO. Reliability and Validity of a Brief Instrument for Assessing Post-Traumatic Stress Disorder. J Trauma Stress 1993; 6(4): 459-73.
22-    Mazloom M, Yaghubi H. Role of Emotion Regulation and Thought Control in Prediction of Post-Traumatic Stress Disorder. J Clinical Psychology 2016; 8(4): 1-10. [Persian]
23-    Wells A, Cartwright-Hatton S. A Short form of the Metacognitions Questionnaire: Properties of the MCQ-30. Behav Res Ther 2007; 42(4): 385-96.
24-    Sabet M. Standardization of Wells Metacognition Test. Educational Management Innovations 2011; 6(3): 27-50. [Persian]
25-    Khanzadeh M, Adrisi F, Mohammadkhani S, Saeedian M. Investigating the Factor Structure and Psychometric Properties of the Emotional Scheme Scale on Students. Quarterly of Clinical Psychology Studys 2013; 3(11): 91-119. [Persian]
26-    Bennett, Hazel and Wells, Adrian. Meta Cognition, Memory Disorganization and Rumination in Posttraumatic Stress Symp-Toms. J Anxiety Disorders 2010; 24(3): 318-25.
27-    Naderi Y, Moradi A, Rahimi-Movaghar V, Ramezanzade F. Early Maladaptive Schemas in Post-Traumatic Stress Disorder Patients: A Potential Risk Factor. Advances in Cognitive Science 2015; 17(3): 55-64. [Persian]
28-    Leahy RL. Emotional Schemas and Self-Help: Homework Compliance and Obsessive Compulsive Disorder Cognitive and Behavioral Practice 2007; 14(3): 297-302.
29-    Cockram D, Drummond P, Lee W. Role and Treatment of Earlymaladaptive Schemas Invietnam Veterans with PTSD. Clinical Psychology and Psychotherapy 2010; 17: 165-82.