ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
افزایش فشارخون یکی از مهم‌ترین مشکلات سلامت عمومی بوده و دارای روندی رو به رشد در سطح دنیا و بالاخص در کشورهای در حال توسعه می‌باشد. تخمین زده می‌شود، فشارخون بالا سالانه منجر به مرگ 9 میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود. هرچه فشارخون بالاتر باشد، خطر سکته مغزی و بیماری‌های عروق کرونر بیشتر خواهد بود (1). در واقع، بروز سکته مغزی در مبتلایان به فشارخون بالا (HTN-hypertension) 2/2 برابر بیشتر از سایر افراد است و بخش قابل ملاحظه‌ای از موارد جدید بیماری‌های قلبی به HTN نسبت داده می‌شود (2). تخمین زده می‌شود تا سال 2025، بیش از 1/5 میلیارد انسان دچار فشار خون بالا خواهند بود (3). گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که بار بیماری HTN بر سلامت افراد جامعه، مقام دوم را در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه دارد (4). نکته تامل برانگیز آن است که تحقیقات نشان داده سال‌های از دست رفته سلامت به‌دلیل فشارخون بالا بیشتر از سال‌هایی است که در اثر مصرف دخانیات و نوشابه‌های الکی از دست می‌رود (5). ازاین رو ضروری است تا راهکار درمانی موثر و مطلوبی برای کاهش این بحران جهانی مشخص گردد (6). داروهای متعددی برای کنترل HTN استفاده می‌شوند ولی معمولاً میزان صحیح استفاده از داروها کم بوده و سبب افزایش فشار مالی بر جامعه می‌گردد (7). از آن‌جا که تغذیه و مواد خوراکی مصرفی نیز روی فشار خون تاثیر دارند و مصرف دارو علاوه بر داشتن هزینه مالی سبب عوارض جانبی متعددی می‌شود، لذا استفاده از روش‌های درمانی مبتنی بر گیاهان دارویی برای کنترل یا پیشگیری از افزایش فشار خون رواج پیدا کرده اند (8). به‌طوری‌که، تعدادی از مقالات علمی استفاده از گیاهان و غذاهای مفید را به‌عنوان مکمل در درمان وپیشگیری از HTN پیشنهاد نموده‌اند (3،9). بذر کتان یا فلکسید (Linum usitatissimum) دارای طعم و بوی خوبی است که می‌تواند در انواع محصولات غذایی به‌کار گرفته شود. فلکسید یک منبع غنی پروتئین، چربی و فیبر غذایی بوده و حاوی 35 تا 45% روغن است که 9 الی 10% از آن اسیدهای چرب اشباع شده (پالمیتیک اسید و استئاریک اسید)، حدود 20% اسیدهای چرب غیراشباع (اولئیک اسید) و بیش از 70% از آن را اسیدهای چرب آلفالینولنیک اسید (امگا‌3) تشکیل می‌دهند (10). این بذر غنی‌ترین منبع لیگنان است و در ردیف بعدی کنجد قرار می‌گیرد (11). لیگنان‌ها یک دسته‌ عمده‌ فیتواستروژن‌ها هستندکه با خواص آنتی‌اکسیدانی خود می‌توانند رادیکال‌های آزاد را در بدن به دام بیاندازند. فلکسید به‌سبب داشتن ترکیبات متمایز از جمله اسیدهای چرب امگا 3 به‌عنوان یک ترکیب موثر برعلیه بیماری‌های قلبی عروقی، دیس لیپیدمی، سرطان، دیابت و غیره شناخته شده است (12). از آن‌جایی که کمبود اسیدهای چرب امگا 3 می‌تواند منجر به HTN در سنین پیری شود، مطالعات نشان داده است که مصرف روزانه باعث کاهش ریسک بروز بیماری‌های قلبی عروقی و HTN شود (13). مشخص شده است که افزایش سنتز پیش ساز‌های اکسیدانی و کاهش آنتی اکسیدان‌ها می‌تواند باعث افزایش فشار خون گردد. کنجد (Sesamum indicum) به‌دلیل اثر آنتی اکسیدانی و نقش داشتن در کاهش استرس اکسیداتیو (به‌دلیل داشتن لیگنان‌های متعدد و ویتامین E) می‌تواند باعث کاهش فشار خون گردد و ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد (3). مطالعات بسیاری روی فلکسید صورت گرفته و در مقام مقایسه بر این بذر تاکید زیادی شده است، ولی مصرف کنجد در کشور ما به نسبت متداول‌تر می‌باشد.  این مطالعه با هدف بررسی و مقایسه تاثیر فلکسید و کنجد بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک انجام پذیرفت.
روش بررسی
این مطالعه به‌صورت کارآزمایی بالینی تصادفی یک سو کور در طی یک دوره پنج ماهه در شهرستان یزد انجام شد. بیماران توسط مرکز تحقیقات قلب وعروق معرفی می‌شدند. سپس شرح حالی از هریک از افراد گرفته شده و به صورت محرمانه و بدون نام ذخیره می‌گردید. معیار ورود به مطالعه شامل سن 65-18سال و ابتلا به مرحله 1 فشارخون بالا بود (فشار سیستولی mmHg 140-159 و فشار دیاستولی mmHg 90-99). معیارهای خروج از مطالعه عبارت بودند از: حاملگی، آلرژی به فلکسید و بذر کتان، سابقه خونریزی، سکته مغزی، کرونری بای‌پاس، و استفاده از داروهای ضدانعقاد و یا ضد‌بارداری. بیماران به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند. از روش تصادفی سازی بلوک چهار تایی استفاده شد. اولین بیمار به‌صورت تصادفی به یکی از گروه‌ها فرستاده شد و بعد به‌صورت ترتیبی بیماران را گروه بندی انجام گردید. به افراد حاضر در گروه فلکسید، نان‌های حاوی 30 گرم فلکسید(SSU0021) و به افراد گروه کنجد هم نان‌های حاوی 30 گرم کنجد(SSU0020)  به صورت روزانه به مدت 14 هفته داده شد. از شرکت کنندگان خواسته شد تا در طول تحقیق از مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها پرهیز نمایند. به آن‌ها توصیه شد که رژیم غذایی شان ثابت بماند و درصورت تغییر رژیم فورا اطلاع دهند. جهت ارزیابی تغییرات رژیم غذایی پرسش‌نامه یادآور 24 ساعته غذا قبل، وسط و انتهای دوره تنظیم شد. از بیماران بابت انجام آزمایشات و نان‌ها هزینه‌ای دریافت نمی‌گردید. هرگونه بستری بیماران و ایجاد عوارض در این سه نوبت پرسیده شد و در صورت مشاهده هرگونه عارضه و یا وجود یکی از معیارهای خروج، بیمار از طرح خارج می‌گردید. فشار خون بیماران در سه نوبت قبل، هفته هفتم و انتهای دوره اندازه گیری می‌گردید. فشار خون از هر دو دست بیمار با رعایت شرایط استاندارد اندازه گیری می‌شد، یه این صورت که لازم بود بیمار تا نیم ساعت قبل از اندازه‌گیری فشار خون، فعالیت فیزیکی سنگینی انجام نداده، غذا و چای میل نکرده و سیگار نکشیده باشند. اندازه‌گیری فشار خون در شرایط آرام و بدون استرس انجام می‌گرفت. فشار خون بعد از حداقل ۱۰-۵ دقیقه که بیمار آرام و بدون استرس خوابیده بود، اندازه‌گیری می‌شد. فشار خون توسط فشارسنج جیوه‌ای (Riester Mercury sphyngomanometer) درهر دو دست اندازه‌گیری می‌گردید. حدود ۵ میلیمتر جیوه تفاوت بین فشارخون دو بازو نرمال‌محسوب می¬شد، اما در صورتی که بیشتر از 10 میلی‌متر جیوه بین فشارخون دو دست اختلاف بود برای بار سوم نیز فشار را اندازه گرفته می‌شد و میانگین اندازه‌گیری‌ها را به عنوان فشارخون شخص در نظر گرفتیم. حداقل ۲- ۱ دقیقه بین اندازه گیری مجدد فشار خون فاصله بود. وزن، دورشکم و شاخص توده بدنی (BMI) بیماران قبل، وسط و انتهای دوره اندازه‌گیری می¬گردید. محاسبات کالری، ویتامین E، و اسیدهای چرب غیر اشباع  (PUFA)، اشباع (MUFA) مصرفی بیماران در سه مرحله از طریق پرسشنامه یادآمد خوراک و نرم افزار Nutrionist 4 انجام گرفت تا اطمینان حاصل شود که میزان کالری بیماران بهصورت قابل قبولی ثابت بوده است.
تجزیه وتحلیل آماری
اطلاعات و داده‌ها را جمع‌آوری شده توسط نرم‌افزار SPSS version 16 مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا سطح نرمالیتی داده¬ها توسط آزمون کولموگروف اسمیرنوف سنجیده شد و سپس با استفاده از جداول توزیع فراوانی و درصد و آزمون independent sample t test،  repeated measurement test، Chi square تجزیه و تحلیل انجام دادیم 0/05<. Pبه‌عنوان سطح معنی‌داری در نظر گرفته شد.
ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تایید شده است کد اخلاق (IR.SSU.REC.1394.492).
نتایج
مطالعه از آبان 95 آغاز و تا پایان اسفند 1395 ادامه داشت. تعداد 50 نفر در هر گروه قرار داشتند که 5 نفر در گروه کنجد به‌علت حاملگی (2 نفر) و یا عدم مصرف صحیح از مطالعه خارج شدند. در گروه فلکسید نیز 3 نفر به علت عدم مصرف صحیح (2 نفر) و یا عوارض گوارشی (1 نفر) از مطالعه خارج گردیدند. نهایتاً 45 نفر در گروه کنجد و 47 نفر در گروه فلکسید طرح را تمام نمودند. خصوصیات دموگرافیک این دو گروه در جدول 1 آمده است که بیانگر این موضوع است که از لحاظ آماری تفاوت چشمگیری مابین این دو گروه وجود نداشت. این عوامل موثر بر کیفیت زندگی اشخاص بوده و می‌توانند بر بیماری‌های قلبی عروقی و فشارخون بالای بیماران تاثیر گذارند.
جدول 1: خصوصیات دموگرافیک بیماران دو گروه دریافت کننده کنجد و فلکسید

*P< 0/05 اختلاف معنی‌دار        independent sample t test **                   
***chi-square test      
دو گروه از لحاظ مصرف کالری، ویتامین E و اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع قبل از شروع تحقیق، هفته هفتم  ودر پایان تحقیق اندازه‌گیری شد که نتایج آن در جدول 2 آمده است. همان‌طور که مشاهده میشود تفاوت قابل ملاحظه‌ای از لحاظ میزان کالری، اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع و ویتامین E مصرف شده در طی سه نوبت اندازه‌گیری وجود نداشت. قابل توجه است که میزان مصرف کالری روزانه کاهش و استفاده از PUFA و ویتامین E در هر دو گروه اقزایش یافته است. چون این افراد در مرحله I فشارخون بالا قرار داشتند، روزانه از داروهای ضد HTN استفاده می‌نمودند که متداولترین آن‌ها عبارت بودند از: لوزارتان، آملودپین، هیدروکلروتیازید، متوپرولول و آتنولول. تفاوت معنی‌داری مابین دو گروه از لحاظ دوز این داروها در ابتدا، هفته هفتم و در انتهای مطالعه وجود نداشت (به ترتیب p=0/22، 0/11، 0/12). اثرات مصرف این بذرها بر نسبت دور شکم و BMI محاسبه شد که نتایج در جدول 3 آمده است. در هر مرحله، اختلاف میانگین دور شکم بین دو گروه به وسیله آزمون T-test مستقل بررسی شد که از نظر آماری معنیدار بود. اختلاف میانگین دورشکم در سه مرحله ی انجام گرفته در هر دو گروه توسط repeated measurement test انجام شد که معنی‌دار بود. میانگین‌های BMI در گروه کنجد طی سه دفعه فوق‌الذکر، اختلاف چشمگیری داشتند (p=0/02) و بهوسیله آزمون تعقیبی، مشخص شد که فقط میانگین‌های BMI ابتدا و انتهای مطالعه تفاوت معنیداری داشتند (p=0/04). اختلاف میانگین BMI در سه مرحله انجام گرفته در گروه فلکسید از نظر آماری معنی‌‌دار بود. (p=0/001) و بین دو مرحله ی ابتدا و هفته هفتم (p=0/003) و هم‌چنین بین ابتدا و انتهای تحقیق (p=0/001) اختلاف قابل ملاحظه‌ای وجود داشت. تغییرات در فشار خون که هدف اصلی این تحقیق بود، در طی این سه مرحله مورد بررسی قرار گرفت که خلاصه این تغییرات در جدول 4 آمده است. اختلاف میانگین فشار خون سیستولی(SBP) در گروه کنجد، بین مرحله 1 و2 و همچنین بین دو مرحله 1 و 3 معنی‌دار بود ولی بین مرحله 2 و 3 اختلاف معنی‌دار وجود نداشت (به ترتیب،0/1 و 06=P). همین موضوع در مورد گروه فلکسید هم صدق می‌کرد. بعد از حذف اثر مخدوش کنندگی BMI ،تری‌گلیسیرید ،کلسترول و LDL، باز هم کاهش SBP در هر دوگروه کنجد و فلکسید معنی‌دار بود. هرچند اختلاف میانگین فشار خون دیاستولی (DBP)، در گروه کنجد چشمگیر بود ولی این ناشی از تفاوت مابین مرحله 1 و 3 بود و در واقع اختلاف بین مرحله 1 و 2 و همچنین 2 و 3 معنی‌دار نبود. در گروه فلکسید بین دو مرحله 1 و2 و مراحل 1 و 3 اختلاف قابل ملاحظه بود ولی مابین مراحل 2 و3 تفاوت چشم‌گیری وجود نداشت. قابل ذکر است که بعد از حذف اثر مخدوش‌کنندگی BMI، تری‌گلیسیرید، کلسترول و LDL، هم‌چنان کاهش DBP  در هر دو گروه کنجد و فلکسید معنی‌دار بود.
جدول 2: مقایسه اطلاعات مواد مغذی روزانه دریافتی دو گروه دریافت کننده کنجد و فلکسید در ابتدا، هفته هفتم و چهاردهم

           *P< 0/05 اختلاف معنی‌دار     **مقایسه تغییرات درون هر گروه (repeated measurement test)    *** مقایسه تغییرات بین دو گروه (independent sample t test)

جدول 3:  مقایسه اثر مصرف 30 گرم کنجد و فلکسید در طی 14 هفته بر دور شکم وBMI
                  
                           *P< 0/05 اختلاف معنی‌دار           **مقایسه تغییرات درون هر گروه (repeated measurement test)  
                      *** مقایسه تغییرات بین دو گروه (independent sample t test)

جدول 4: مقایسه اثر مصرف 30 گرم کنجد و فلکسید در طی 14 هفته بر فشار خون سیستولی و دیاستولی
                 
    *P< 0/05 اختلاف معنی‌دار     **مقایسه تغییرات درون هر گروه (repeated measurement test)      *** مقایسه تغییرات بین دو گروه (independent sample t test)
بحث
تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که رژیم غذایی و شیوه زندگی نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارند و در این راستا گیاهان و مکمل‌ها می‌توانند بسیار موثر باشند (14). نتایج حاصل از این تحقیق که 14 هفته به طول انجامید نشان داد که 30 گرم کنجد قادر به کاهش حدود 6/5 درصدی (به‌طور میانگین حدودmmHg  9/5) فشارخون سیستولی بود. در حالی‌که همین مقدار فلکسید فشارخون سیستولی را حدود 7 درصد (به‌طور میانگین mmHg 10) کاهش داد. در مورد فشارخون دیاستولی، کنجد قادر به کاهش 5/5 درصدی (به‌طور میانگین حدودmmHg  5/05) بود و فلکسید فشارخون دیاستولی را 6/4 درصد (به‌طور میانگین mmHg 5/8) کاهش داد. در واقع از لحاظ آماری تفاوت بین فلکسید و کنجد از لحاظ کاهندگی فشار خون وجود نداشت. بعد از حذف اثر مخدوش کنندگی BMI، تری‌گلیسیرید، کلسترول و LDL کاهش فشارخون سیستولی و دیاستولی داخل هر دو گروه کنجد و فلکسید باز هم معنی‌دار بود، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت کاهش فشارخون به‌دست آمده در این مطالعه به‌علت خاصیت ضد فشارخونی این ترکیبات است. کاهش mmHg 10 در فشار خون سیستولی منجر به کاهش 64% سکته مغزی و 29% بیماری‌های عروق کرونری قلب می‌شود و کاهش mmHg 7 در فشار خون دیاستولی می‌تواند سکته مغزی به میزان 36% و انفارکتوس قلبی را 27 % کاهش دهد (13). بنابراین می‌توان اظهار نمود کاهش فشار خون به‌دست آمده در این مطالعه با مصرف کنجد و فلکسید می‌تواند تا حد زیادی از بیماری‌های قلبی عروقی و مرگ و میر ناشی از آن¬ها جلوگیری کند. اختلاف قابل ملاحظه‌ای بین میزان انرژی دریافتی بیماران دو گروه در ابتدا، هفته هفتم و هفته چهاردهم وجود نداشت. با وجود این‌که بین مراحل کاهش کالری دریافتی مشاهده می‌شود این کاهش بین هردو گروه تقریباً یکسان بوده و تفاوتشان معنی‌دار نبوده است. لازم به‌ذکر است، از نظر ریز مغذی ها و درشت مغذی‌های دریافتی از رژیم غذایی (,PUFA ,Saturated fat (MUFA ,Vitamin E ، دو گروه اختلاف معنی‌داری نداشتند.
Rodriguez-Leyva و همکارانش اثرات کاهندگی 30 گرم فلکسید بر روی فشارخون را در طی 6 ماه بررسی نمودند. فشارخون سیستولی mmHg 10 و فشار خون دیاستولی  mmHg7 کاهش یافت که مشابه نتایج مطالعه حاضر است (13). Caligiuri و همکاران نیز طی بررسی اثر مصرف فلکسید روی فشار خون به نتایج مشابهای در کاهش فشار‌خون رسیدند (14). مطالعه دیگری اثر مصرف روزانه ml 15 روغن فلکسید به مدت 12 هفته را روی فشار خون بررسی نمود که تقریباً معادل مقدار مصرف در این مطالعه (ml 1 روغن تقریباً معادل 2 گرم فلکسید) می‌باشد، آنها اعلام نمودند که فشار خون حدود mmHg 5 (6-3%) کاهش یافته است (15). میزان کاهش فشار خون در تحقیق حاضر از این مقدار بیشتر است که طبق متاآنالیز انجام شده توسط khalesi، شکل مصرف فلکسید در میزان کاهش فشارخون نقش دارد، به‌صورتی که دانه کامل یا آسیاب شده تاثیر بیشتری نسبت به روغن یا لیگنان خالص شده در کاهش فشارخون دارد (16). کاهش فشارخون توسط فلکسید ممکن است در نتیجه ترکیبات اصلی آن که شامل (Alpha-Linolenic Acid) ALA ، لیگنان‌ها، فیبر و پپتیدها و یا اثر جمع تمام این اجزا با هم باشد (13). Khalesi و همکاران، علت اصلی کاهندگی فشارخون فلکسید را به محتوای بالای  ALAو لیگنان‌ها نسبت دادند (16). در واقع علت آن‌که فلکسید آسیاب شده اثر بیشتری نسبت به دانه کامل آن دارد، آن است که دارای مقادیر بسیار بیشتری از ALA و لیگنان است که هر دو نقش اساسی در کاهش فشار خون دارند (17،18). با مصرف ALA غلظت EPA (ایکوزاپنتانوئیک اسید) در پلاسما افزایش می‌یابد. EPA دارای اثرات ضد التهابی و محافظت قلبی-‌عروقی است و سبب کاهش فشارخون می‌شود. لیگنان اصلی فلکسید SDG (secoisolariciresinol diglucoside) است و با فعالیت باکتری‌های روده به انترادیول و انترولاکتون تبدیل می‌گردد که دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی هستند (16).  Ursoniu و همکارانش اظهار داشتند مکانیسم بیولوژیکی کاهش فشارخون فلکسید به‌طور کامل مشخص نیست اما لیگنان SDG فلکسید مانند مهار کننده‌های آنژیوتانسین عمل می‌کند. هم‌چنین ALA از طریق کاهش فعالیت اپوکسید هیدرولاز محلول، باعث کاهش فشارخون می‌شود. در واقع اکسی‌لپین‌های تولید شده توسط این آنزیم مسئول عدم گشاد‌شدن عروق و پیشرفت فرآیند‌های التهابی در فشارخون شریانی هستند (19). مطالعات روی اثر کنجد آسیاب شده بر فشار خون محدود است و بیشتر آنها مربوط روغن کنجد می‌باشد. مطالعات بر روی روغن کنجد نشان دهنده اثر هیپوتانسیو این ماده می‌باشد (21، 20). تحقیقی که بر روی کنجد سیاه آسیاب شده صورت گرفته، بیانگر این امر است که مصرف 4 هفته‌ای آن سبب کاهش SBP بوده ولی DBP تغییر چشمگیری با گروه پلاسبو نداشته است (22). در متاآنالیزی که توسط Khosravi-Boroujeni و همکارانش بر انواع کنجدهای مصرفی اعم از روغن، sesamin و پودر کنجد سیاه انجام گرفت، نشان داده شد که این محصولات قادرند فشار سیستولی را mmHg7/83 و فشار دیاستولی را mmHg 5/83 کاهش دهند. این متاآنالیز موید نتایج ما می‌باشد که کنجد قادر به کاهش فشار خون سیستولی و دیاستولی است. تنها در یک مطالعه گزارش گردیده که 25 گرم کنجد قادر به کاهش فشار خون نبوده است (23). لازم به ذکر است که مطالعه مذکور در افراد با BMI بالای Kg/m2 31 بدست آمده و همه شرکت‌کنندگان هم فشار خون بالا نداشتند و کنجد نیز سبب کاهش فشار خون در افراد با فشار نرمال نمی‌گردد. کنجد به دلیل داشتن لیگنان‌هایی از قبیل sesamin، sesamol و sesamolin و ویتامین E موجود در آن با داشتن اثر آنتی‌اکسیدانی و نقش داشتن در کاهش استرس اکسیداتیو می‌تواند باعث کاهش فشار خون گردد و خطر ابتلا به‌بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. (11) در واقع،sesamin  که مهم‌ترین لیگنان موجود در کنجد است می‌تواند با اثرات آنتی‌اکسیدانی و به دام انداختن رادیکال‌های آزاد در دیواره عروق، موجب کاهش فشار خون گردد (24، 3). هم‌چنین این ماده موجب مهار فعالیت NADPH oxidase می‌شود که منبع تولید سوپراکسید در رگهای افراد با فشارخون بالا است (20). به‌علاوه نشان داده شده است که مواد آنتی‌اکسیدان موجود در کنجد، نیتریک اکسید (NO) را افزایش می‌دهند و باعث کاهش رهایش اندوتلین-1 می‌شوند.این امر منجر به گشاد شدن عروق شده و فشارخون کاهش می‌یابد (24) .Nakano و همکارانش بیان کردند پپتید‌های کنجد دارای فعالیت مهارکنندگی آنزیم مبدل آنژیوتانسین1 هستند و فشارخون سیستولی را کاهش می‌دهند (25). به‌طور کلی بیشترین اثر فلکسید مربوط به 7 هفته اول است و بعد از این مدت تقریباً اثر آن ثابت شده ولی کنجد به‌صورت پیوسته فشارخون را کاهش داده و اثر آن مداوم‌تر است. طی مطالعه Dodin و همکارانش ذکر شد که فلکسید دارای ceiling effect است و ممکن است بعد از مدتی مصرف اثر آن کاهش یابد که این عامل می‌تواند توجیهی در عدم تغییر فاکتورهای مورد مطالعه ما بین هفته‌های هفتم و چهاردهم باشد (26). جالب توجه است که طبق نتایج این تحقیق در هر دو گروه فلکسید و کنجد شاهد کاهش BMI  و دور شکم بودیم. در متاآنالیزی که بر روی اثر فلکسید بر BMI و دور کمر انجام گرفت، نتایج مشابهی به‌دست آمد (27). تحقیق Helli و همکارانش نیز نشان داد که لیگنان‌های کنجد قادر به کاهش BMI و دور شکم می‌باشند (28). به‌طور کلی این مطالعه نشان داد که مصرف نان‌های حاوی 30 گرم فلکسید و کنجد هر دو به مقدار قابل‌توجهی فشار سیستولیک و دیاستولیک بیماران با مرحله 1 فشار خون را کاهش می‌دهند. لازم به ذکر است که این نتایج در طی 14 هفته دیده شدند و نیاز است تا تحقیقات بعدی در مدت زمان طولانی‌تر انجام پذیرد تا پایداری این اثرات سنجیده شود از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به مجاب کردن بیماران برای مصرف این نان‌ها و ادامه مصرف آن اشاره نمود که چند نفر بهعلت عدم مصرف صحیح از مطالعه خارج شدند. پیشنهاد می‌شود که در مطالعات بعدی از محصولاتی استفاده شود که برای بیماران مطبوع‌تر باشد نظیر بیسکویت‌های حاوی این مواد و هم‌چنین اثرات آنها برای مدت طولانی‌تری بررسی گردد. با مطالعات بیشتر انسانی می‌توان از کنجد و فلکسید به‌عنوان مکمل کنار سایر داروهای کاهنده فشارخون برای کنترل هر چه بهتر بیماری‌های قلبی عروقی استفاده نمود.
سپاس‌گزاری
این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد می باشد. برخود لازم می‌دانیم از سرکار خانم لسان و آقایان میربیگی و همتی که ما را صمیمانه یاری نمودند، تشکر و سپاس‌گزاری نماییم.
حامی مالی: دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
تعارض در منافع: وجود ندارد
 

References:
1-Raeisi H, Abedi MR, Etesampour A. Investigating the Effect of Training Happiness on Decreasing Hypertension of Patients in the City of Isfahan. Advan Envir Biol 2014; 8(12): 261-66.
2-Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Paul Muntner, Paul K Whelton, Jiang He, et al. Global Burden of Hypertension: Analysis of Worldwide Data. Lancet 2005; 365(9455): 217-23.
3-Khosravi-Boroujeni H, Nikbakht E, Natanelov E, Khalesi S. Can Sesame Consumption Improve Blood Pressure? A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials. J Sci Food Agric 2017; 97(10): 3087-309.
4-World Health Organization the World Health Report 2002: Reducing Risks, Promoting Healthy Life. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2002.
5-Rosamond W, Flegal K, Friday G, Furie K, Go A, Greenlund K, et al. Heart disease and stroke statistics - 2007 Update: A report from the American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Circulation 2007;115(5): e69-e171
6-Caligiuri SP, Penner B, Pierce GN. The Hyperflax Trial for Determining the Anti-Hypertensive Effects of Dietary Flaxseed in Newly Diagnosed Stage I Hypertensive Patients: Study Protocol for 12890-=a Randomized, Double-Blinded, Controlled Clinical Trial. Trials 2014; 15: 232-37.
7-Weber MA, Schiffrin EL, White WB, Mann S, Lindholm LH, Kenerson JG, et al. Clinical Practice Guidelines for the Management of Hypertension in the Community: A Statement by the American Society of Hypertension and the International Society of Hypertension. J Clin Hypertens 2014; 32: 3-15.
8-Singer P, Berger I, Moritz V, Forster D, Taube C. N-6 and N-3 PUFA in Liver Lipids, Thromboxane Formation and Blood Pressure from SHR During Diets Supplemented with Evening Primrose, Sunflower Seed or fish Oil. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 1990; 39(3): 207-11.
9-Turner JM, Spatz ES. Nutritional Supplements for the Treatment of Hypertension: A Practical Guide for Clinicians. Curr Cardiol Re 2016; 18(12): 126-31.
10-Martinchik A, Baturin A, Zubtsov V, Molofeev VI. Nutritional Value and Functional Properties of Flaxseed. Vopr Pitan 2012; 81(3): 4-19.
11-Nordqvist J. Flaxseed: How Healthful is It? 2017. Available at: Https://Www.Medicalnewstoday.Com/Articles/253405.Php. Medically reviewed by Kathy W. Warwick, R.D., CDE , Written by Yvette Brazier on January 9, 2020.
12- Al-Bishri WM. Favorable Effects of Flaxseed Supplemented Diet on Liver and Kidney Functions in Hypertensive Wistar Rats. J Oleo Sci 2013; 62(9): 709-15.
13-Rodriguez-Leyva D, Weighell W, Edel AL, LaVallee R, Dibrov E, Pinneker R, et al. Potent Antihypertensive Action of Dietary Flaxseed in Hypertensive Patients: Novelty and Significance. Hypertension 2013; 62(6): 1081-89.
14-Caligiuri SP, Aukema HM, Ravandi A, Guzman R, Dibrov E, Pierce GN. Flaxseed Consumption Reduces Blood Pressure in Patients with Hypertension by Altering Circulating Oxylipins Via an Α-Linolenic Acid–Induced Inhibition of Soluble Epoxide Hydrolase. Hypertension 2014; 64(1): 53-9.
15-Paschos GK, Magkos F, Panagiotakos DB, Votteas V, Zampelas A. Dietary Supplementation with Flaxseed Oil Lowers Blood Pressure in Dyslipidaemic Patients. Eur J Clin Nutr 2007; 61(10): 1201-6.
16-Khalesi S, Irwin C, Schubert M. Flaxseed Consumption May Reduce Blood Pressure: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials–3. J Nutr 2015; 145(4): 758-65.
17-Kuijsten A, Arts ICW, Van’t Veer P, Hollman PCH. The Relative Bioavailability of Enterolignans in Humans is enhanced by Milling and Crushing of Flaxseed. J Nutr 2005; 135(12): 2812-16.
18-Austria JA, Richard MN, Chahine MN, Edel AL, Malcolmson LJ, Dupasquier CMC, et al. Bioavailability of Alpha Linolenic Acid in Subjects after Ingestion of Three Different Forms of Flaxseed. J Am Coll Nutr 2008; 27(2): 214-21.
19-Ursoniu S, Sahebkar A, Andrica F, Serban C, Banach M, Lipid. Effects of Flaxseed Supplements on Blood Pressure: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Clinical Trial. Clin Nutr 2016; 35(3): 615-25.
20-Karatzi K, Stamatelopoulos K, Lykka M, Mantzouratou P, Skalidi S, Manios E, et al. Acute and Long Term Hemodynamic Effects of Sesame Oil Consumption in Hypertensive Men. J Clin Hypertens 2012; 14(9): 630-6.
21-Karatzi K, Stamatelopoulos K, Lykka M, Mantzouratou P, Skalidi S, Zakopoulos N, et al. Sesame Oil Consumption Exerts a Beneficial Effect on Endothelial Function in Hypertensive Men. Eur Preve Cardiol 2013; 20(2): 202-8.
22-Wichitsranoi J, Weerapreeyakul N, Boonsiri P, Settasatian C, Settasatian N, Komanasin N, et al. Antihypertensive and Antioxidant Effects of Dietary Black Sesame Meal in Pre-Hypertensive Humans. Nutr J 2011; 10(1): 1-7.
23-Wu H, Pan A, Yu Z, Qi Q, Lu L, Zhang G, et al. Lifestyle Counseling and Supplementation with Flaxseed or Walnuts Influence the Manaement of Metabolic Syndrome–4. J Nutr 2010; 140(11): 1937-42.
24-Nakano D, Itoh C, Takaoka M, Kiso Y, Tanaka T, Matsumura Y. Antihypertensive effect of sesamin. IV. Inhibition of vascular superoxide production by sesamin. Biological and Pharmaceutical Bulletin 2002;25(9):1247-9.
25-Miyawaki T, Aono H, Toyoda-Ono Y, Maeda H, Kiso Y, Moriyama K. Antihypertensive Effects of Sesamin in Humans. J Nutr Sci Vitaminol 2009; 55(1): 87-91.
26-Dodin S, Lemay A, Jacques H, Legare F, Forest JC, Masse B. The Effects of Flaxseed Dietary Supplement on Lipid Profile, Bone Mineral Density, and Symptoms in Menopausal Women: A Randomized, Double-Blind, Wheat Germ Placebo-Controlled Clinical Trial. J Clinl Endocrinol Metab 2005; 90(3): 1390-97.
27-Mohammadi-Sartang M, Mazloom Z, Raeisi-Dehkordi H, Barati-Boldaji R, Bellissimo N, Totosy De Zepetnek JO. The Effect of Flaxseed Supplementation on Body Weight and Body Composition: A Systematic Review and Meta-Analysis of 45 Randomized Placebo-Controlled Trials. Obes Rev 2017 ;18(9): 1096-107.
28-Helli B, Mowla K, Mohammadshahi M, Jalali MT. Effect of Sesamin Supplementation on Cardiovascular Risk Factors in Women with Rheumatoid Arthritis. J Am Coll Nutr 2016; 35(4): 300-7.