ماهنامه علمی پ‍ژوهشی

مقدمه
استرس ازجمله اختلالات روحی روانی است که به‌دلیل شیوع و گسترش آن در اشکال مختلف میان همه سنین با عنوان بیماری قرن شناخته شده است. محققان معتقدند که استرس‌های مختلف مانند خستگی، سرما، عفونت، مسمومیت، استرس‌های روانی و تروما می تواند مشکلات مشابهی در انسان القا نمایند (1). هیپوکامپ دارای ارتباطات متعددی با قسمت‌های زیادی از قشر مخ، دستگاه لیمبیک یعنی آمیگدال هیپوتالاموس سپتوم واجسام پستانی می‌باشد (2،3). روند به‌رمز در آوردن حافظه با بهره‌وری از هیپوکامپ و ارتباطاتش صورت می‌گیرد (4). مدت‌ها تصور می‌شد که پس از یک دوره کوتاه در اطفال مغز انسان توانایی تقسیم سلولی را از دست داده و دیگر نمی تواند سلول های عصبی جدید بسازد اما اکنون می‌دانیم که هیپوکامپ خلاف این قاعده عمل می‌کند و نورون‌های این ناحیه پیوسته در حال مرگ و زایش هستند (5). اگر چه نورون‌ها عموماً پس از تولد فاقد قدرت تکثیر می‌باشند اما می‌توانند در مقابل درجات معینی از ضایعات مقاومت کرده و بهبود یابند که به این فرایند دژنراسیون می‌گویند (6). سال‌ها عصب‌شناسان در جستجوی پاسخ این سوال بودند که چرا استرس برای فعالیت‌های مغزی اینقدر مضر هست و اکنون به‌نظر می‌رسد که جوابشان باید در همین ناحیه هیپوکامپ نهفته باشد. استرس مزمن با واسط مولکولی به نام اینترلوکین 1 بتا که در شرایط التهاب و استرس ترشح می‌شود باعث مرگ نورون‌ها و پیشگیری از نوروژنز در هیپوکامپ شده و به این ترتیب توانایی ما برای ایجاد تغییرات و هم‌چنین داشتن خلاقیت برای پیدا کردن روش‌هایی برای کاهش استرس را از بین می‌برد. به‌نظر میرسد چروکیده شدن هیپوکامپ یکی از مهمترین وقایعی است که با کاهش قوای ذهنی به‌دنبال افزایش سن و بیماری آلزایمر مربوط باشد و به‌همین دلیل فعالیت‌های مستمر فکری با تحریک زایش سلولی در هیپوکامپ می‌تواند مانع این فعالیت شود (7). کاهش حجم هیپوکامپ اختلالاتی را در حافظه و یادگیری ایجاد می‌نماید (8). مغز توانایی تغییر ارتباطات نورونی جهت سازگاری بهتر با موقعیت‌های جدید را دارد مغز انسان به‌صورت پیوسته سلول‌های عصبی جدید نیز تولید می‌کند که این فرایند تحت عنوان عصب‌زایی شناخته شده است یکی از مناطق فعال عصب‌زایی در مغز هیپوکامپ است که این بخش در یادگیری و حافظه به میزان زیادی دخالت دارد (9). در موجودات مختلف، بی‌حرکتی در دو شکل حاد و مزمن به‌عنوان استرس تلقی می‌گردد که می‌تواند اثرات گوناگونی بر فیزیولوژی جانوران در حوزه‌های رشد و نمو و حوزه عملکرد فیزیولوژیک هیپوتالاموس، هیپوفیز، آدرنال و غده‌تیروئید داشته باشد (10). استرس منجر به‌ افزایش رهاسازی کاتکول‌آمین‌ها و گلوکوکورتیکوئیدها توسط فعالیت اعصاب سمپاتیک غده آدرنال و محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال (8،10) و هم‌چنین آزادسازی آمینواسیدهای تحریکی در مغز می‌شود (8). از طرف دیگر سالیان دراز است که مردم بومی به طرق مختلف در طب سنتی از فرآورده‌های گیاه برازمبل در پیشگیری و درمان بیماری‌های شایع خود استفاده می‌برند. جنس Perorskia L متعلق به تیره نعناعیان دارای 3 گونه است و Perorskiaabrotanoides با نام فارسی برازمبل (نام محلی گل کبود در خراسان)، گیاهی پایا، درختچه‌ای با گل‌های آبی مایل به بنفش به‌عنوان گیاه دارویی معطر است. گیاهی نیمه خشک، بدون کرک، پوشیده از غده‌های ترشحی متعدد، برگ‌های ناحیه گل‌آذین به طول 3 تا 8 میلیمتر، گل‌ها متعدد، گل‌آذین خوشه‌ای مرکب، مجموعه گل‌ها دارای 2 تا 4 گل، کاسه گل به‌طول 4 تا 5 میلیمتر، لوله‌های استکانی بنفش رنگ در قسمت قاعده پوشیده از کرک‌های سفید و بنفش رنگ بلند و متراکم و همراه غده‌های ترشحی گل‌ها بنفش یا گاهی قرمز رنگ (11). تحقیقات نشان داد اسانس برازمبل دارای اثر ضد پاتوژن علیه برخی از آفات انباری هستند و منوترپنوئیدها از مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی اسانس بوده که می‌توان خاصیت حشره‌کشی به آن نسبت داد (12). خاصیت دفع کرم و انگل این گیاه به‌دلیل وجود ماده مؤثره وربنن و ترپینولن Terpinolene  می‌باشد، وجود ماده موثره myrcene به گیاه خاصیت ضد‌عفونی کنندگی، خنک کننده، ضد ‌سرطان، ضد ‌باکتریال، مسکن قوی و آنتی‌اکسیدان می‌دهد. ماده p-cymene نیز به گیاه خاصیت ضد باکتری، ضد ویروس مسکن و درمان دردهای روماتیسمی می‌دهد. خاصیت ضد اکسیداسیون، ضد‌توموری، ضد‌باکتری، محرک و صفرا به‌دلیل وجود ماده مؤثره گاما-terpinene می‌باشد (13). اسماعیلی و همکاران در سال 2008 گزارش کردند عصاره سرشاخه گلدار برازمبل به علت وجود ترکیبات فنلی، فلاونوئیدی و آنتوسیانینی دارای خاصیت ضد‌انگلی، آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی می‌باشد (14). نتایج حاصل از بررسی مهم‌ترین مواد ثانوی عصاره گیاه نشان داد که میزان ترکیبات فلاونوییدی فنلی و آنتوسیانی در اندام‌ها و رویشگاه‌های مختلف متفاوت بوده است. هم‌چنین میزان مقادیر این ترکیبات گیاه در سر شاخه های گلدار گیاه افزوده شده است. یکی از اهداف اصلی محققان کشف دارو‌هایی است برای تحریک مناطقی از مغز که به وسیله جایگزینی، سلول‌ها ترمیم خود‌به‌خودی را انجام می‌دهند. تعدادی از مطالعات در این زمینه نشان دادند که آکسون‌های مغز توانایی رشد مجدد را بعد از درجاتی از صدمات دارند. برای این که سلول‌های جدید مغزی توسعه پیدا کنند سلول‌های بنیادی عصبی چند ظرفیتی در مغز تقسیم شده و به نورون‌ها و سلول‌های گلیال جدید تبدیل می‌شوند. برای بالغ شدن این سلول‌ها از سلول‌های چند ظرفیتی جدا می‌شوند و این نورون‌ها با نورون های فعال ارتباط برقرار می کنند و بیش از یک ماه طول می‌کشد تا نورون‌های جدید قادر به ارسال و دریافت پیام‌های جدید شوند، که این نشان می‌دهد نوروژنز یک فرایند کاملاً کنترل شده است. نوروژنز توسط فاکتورهای رشد کنترل می‌شود که این فاکتورها می‌توانند تکامل سلول‌های جدید را رهبری کنند. فاکتورهای رشد دیگری از جمله فاکتور نوروتروفیک نیز سلول را زنده نگه می‌دارند. فاکتورهای نوروتروفیک نظیر نوروگلی، فاکتور نوروتروفیک آزاد شده از مغز، فاکتور نوروتروفیک مژگانی و تعداد بسیاری از عوامل دیگر نیز دخیل می‌باشند. فاکتور رشد عصبی اولین مولکول نوروتروفیک شناخته شده است که در بقای سلول و حفظ آن در شرایط نرمال نقش بسزایی دارد و به‌نظر می‌رسد که یک جزء مهم از پروسه‌های ترمیمی است. فاکتورهایی نظیر نوروگلین از ارگان‌های هدف محیطی آزاد شده و از طریق انتقال اکسونی روبه جلو منتقل می‌شوند (14). آکسون‌ها این توانایی را دارند که به‌سرعت جهت خود را در پاسخ به غلظت فاکتورهای رشد عصب تغییر دهند. انواع زیادی از مولکول‌های اتصال‌دهنده سلول به سلول و سلول به ماتریکس خارجی از جمله ایمونوگلوبولین، اینتگرین و کادهرین در طی ترمیم و تکامل اعصاب نقش دارند (15). ابراهیمی فخر در سال 1393 عنوان کرد که خواص دارویی متعددی از جمله فعالیت ضد لیشمانیوز، ضد پلاسمودیسم، ضد درد، ضد التهاب، ضد باکتریایی و سمیت سلولی برای گیاه برازمبل وجود دارد (16). ابریشم چی ثابت کرد که عصاره فنلی برگ برازمبل توانایی زیادی در حفاظت از سلول‌ها در برابر تنش اکسیداتیو دارد (17).
Vokov و همکاران از ترکیبات ترپنی و فنلی عصاره اتانولی سرشاخه‌های گلدار برازمبل در شرایط invitro دارای اثر بسیار خوب ضد پاتوژنی علیه 13 پاتوژن گزارش کرد (18). از ترکیبات فلاونوئیدی و فنلی موجود در سرشاخه‌های گلدار به عنوان آنتی‌اکسیدان‌های قوی و ضد التهاب به همراه فلفل، زنجبیل و زردچوبه در درمان آرتریت، رماتیسم و اثر ضد دردی و ضد التهابی آن بر سیستم عصبی را مشابه اثر دیکلوفناک نام برد (19). از ترپینن-4-ال موجود در عصاره سرشاخه‌های هوایی گیاه برازمبل یک مسکن قوی، ضد التهاب، شل کننده عضلات و ضد درد نام برد (20،21). در بررسی فتوشیمیایی انجام شده بر روی ریشه این گیاه مشخص شد که ریشه حاوی ترکیبات دی ترپن کینونی موسوم به تانشینون‌ها Tanshinone است (22). تانشینون 2A با فعال کردن کانال‌های پتاسیمی، فرکانس ضربان قلب را تنظیم می‌کند. از دیگر ویژگی‌هایی که به ترکیبات تانشینونی نسبت داده شده است، می‌توان به اثرات تنظیم تولید سیتوکین‌ها و افزایش یادگیری و حافظه اشاره کرد (22). از آنجا که استرس یکی از ویژگی‌های نامطلوب جوامع کنونی بوده و با توجه به گسترش استفاده از گیاهان دارویی و هم‌چنین محدودیت مطالعات صورت گرفته در زمینه تاثیر استرس بی‌حرکتی و نیز عصاره گیاه برازمبل بردانسیته نورونی هیپوکامپ، مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات استرس بی‌حرکتی و عصاره برازمبل بر دانسیته نورونی در نواحی CA1 و CA2 می‌باشند اجرا گردیده تا به بررسی اثرات بی‌حرکتی و عصاره برازمبل بردانسیته نورونی در نواحی CA1 و CA2 بپردازد.
روش بررسی
در طی این مطالعه تجربی که در سال 1394 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد انجام شد، 30 موش صحرایی نر نژاد ویستار با محدوده وزنی 180-200 گرم از انستیتو پاستور تهیه گردیدند. حیوانات در دمای 2±22 درجه سانتی‌گراد با دوره نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری می‌شدند و هم‌چنین آب و غذا به‌صورت نامحدود در دسترس حیوانات قرار می‌گرفت. کاور قفس از جنس استنلس استیل 3*4 و الکتروپولیشینگ شده به همراه جوشکاری آرگون می‌باشد. کلاهک مخصوص بدون رزوه از جنس استنلس استیل 4*3 می‌باشد و کف قفس به‌وسیله پوشال مفروش شد. در تمام طول آزمایش پروتکل اخلاقی کار با حیوانات رعایت شد تا کمترین درد یا زجری متحمل نشوند. حیوانات تجربی به 5 گروه 6 تایی تقسیم شدند (جدول1). هیچ‌کدام از حیوانات هنگام تجربه واجد بیماری یا شواهد مبنی بر بیماری نبودند. در شکل اعمال استرس بی‌حرکتی در این پژوهش رت‌ها بهمدت 2ساعت بی‌حرکتی را در روز تجربه می‌کردند. موش‌های صحرایی‌ها در داخل محدود کننده به‌مدت 21 روز قرار گرفتند (5).
جدول 1: گروه‌بندی حیوانات مورد آزمایش

جنس و گونه گیاه برازمبل در هرباریوم گیاه‌شناسی گروه زیست‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد (IAUM) به‌شماره 9727 مورد تایید قرار گرفت. عصاره آبی- الکلی گیاه برازمبل بر اساس روش سوکسله تهیه شد. به‌طور خلاصه پس از خشک کردن سرشاخه‌های گیاه، توسط آسیاب، پودری از آن تهیه شد سپس به روش سوکسله عصاره آبی- الکلی برازمبل تهیه شد (15). 3 گروه از موش‌ها به‌مدت 21 روز دوزهای mL 50، 75 و 100 از عصاره آبی- الکلی برازمبل به روش گاواژ را دریافت کردند (15). پس از 21 روز از شروع آزمایش رت‌ها با تزریق داخل صفاقی مخلوط رامپون و کتامین (6 و 60 میلی‌گرم) بیهوش گردیدند (5). برای نفوذ بهتر فیکساتور به‌مغز قبل از تشریح به‌کمک متد پر فیوزن تا حدی بافت‌های بدن فیکس شدند. پس از اتمام پرفیوزن مغز به آرامی از جمجمه خارج شد و در فرمالین نمکی 10 درصد قرار داده شد. پس از مراحل پاساژ بافتی از مغز برش‌های ساژیتال سریال 7 میکرونی تهیه شد و با رنگ آبی تولوئدین رنگ‌آمیزی شدند (5). ناحیه CA1 و CA2 شناسایی شدند. برای شمارش نورونی از روش نمونه‌برداری تصادفی استفاده شد و برای شمارش نورونی از روش دایسکتور استفاده گردید (5). برای آنالیز داده‌های خام نیاز به پارامترهایی نظیرQ ∑،frame∑، Vdisector، Mean±SE و... است که این پارامترها این‌گونه معرفی می‌شوند:
Q∑: مجموع نورون¬های شمارش شده در یک نمونه
frame∑: مجموع دفعات نمونه‌برداری شده
Vdisector: حجم چهارچوب نمونه‌برداری که برابر است با:
Vdisector =A Frame×H
:Aframe مساحت چهارچوب نمونه‌برداری
H: فاصله بین دو برش یا ضخامت هر برش
برای بررسی داده‌ها با کمک برنامه آماری t-test نیاز به پارامتر دیگری به نام NV  یا دانسیته تعداد نورون‌ها، می‌باشد که از طریق فرمول زیر قابل محاسبه است:

تجزیه و تحلیل آماری
برای آنالیز آماری داده‌ها از نرم‌افزارMinitab16 و آزمون ANOVA و T-test با سطح معنی‌داری (P<0/05) استفاده شد و جهت رسم نمودارها از نرم‌افزار Excellاستفاده گردید.

ملاحظات اخلاقی
پروپوزال این تحقیق توسط دانشگاه آزاد مشهد تایید شده است.
نتایج
نمودار 1 نشانگر میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 در گروه استرس نسبت به کنترل کاهش معناداری را نشان می‌دهد (p=0/022). میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 بین گروه استرس (3±29) میلی‌متر مکعب و تیمار هیدروالکلی دوز mg/kg50 (3±25) میلی‌متر مکعب هم‌چنین میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس با عصاره دوز 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم برابر (3±27) میلی‌متر مکعب و در گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی دوز 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم (3±25) میلی‌متر مکعب می‌باشد که در مقایسه با گروه استرس افزایش معناداری را نشان می‌دهد ( p=0/022)
نمودار 2 میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 در گروه استرس نسبت به کنترل کاهش معناداری را نشان می‌دهد. میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 بین گروه استرس (3±21) میلی‌متر مکعب و تیمار هیدروالکلی دوز mg/kg50 (3±28) میلی‌متر مکعب هم‌چنین میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس با عصاره دوز 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم برابر (3±27) میلی‌متر مکعب می‌باشد و در گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی دوز 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم (3±22) میلی‌متر مکعب می‌باشد که در مقایسه با گروه استرس افزایش معنا‌داری را نشان می‌دهد (p=0/058)
نمودار 3 میانگین دانسیته نورونی هیپوکامپ چپ در گروه استرس نسبت به کنترل کاهش معناداری را نشان می‌دهد. آنالیز آماری داده‌ها نشان می‌دهد که میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 بین گروه استرس (3±19) میلی‌متر مکعب و تیمار هیدروالکلی دوز mg/kg50 (3±25) میلی‌متر مکعب و میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس با عصاره دوز 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم برابر (3±27) میلی‌متر مکعب و در گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی دوز 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم (3±27) میلی‌متر مکعب می‌باشد که در مقایسه با گروه کنترل افزایش معناداری را نشان می‌دهد. (p=0/045)
در نمودار 4 میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس نسبت به‌کنترل کاهش معناداری را نشان می‌دهد. آنالیز آماری داده‌ها نشان می‌دهد که میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 بین گروه استرس (3±23) میلی‌متر مکعب و تیمار هیدروالکلی دوز mg/kg50 (3±29) میلی‌متر مکعب و میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس با عصاره دوز 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم برابر (3±26) میلی‌متر مکعب و در گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی دوز 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم (3±26) میلی‌متر مکعب می‌باشد که در مقایسه با گروه کنترل افزایش معناداری را نشان می‌دهد (0/0124=p).
 
نمودار 1: مقایسه میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 در گروه کنترل، استرس با سه گروه
(استرسی + تیمار شده با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل6=n، ** مقایسه کنترل منفی با کنترل $$مقایسه تیمارها با کنترل منفی



نمودار 2: مقایسه میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 در گروه کنترل، استرس با سه گروه (استرسی + تیمار شده با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل) ( 6=n)
**مقایسه کنترل منفی با کنترل Sمقایسه تیمارها با کنترل منفی


نمودار 3: مقایسه میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 در گروه کنترل، استرس با سه گروه (استرسی + تیمار شده با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل) 6=n
**مقایسه کنترل منفی با کنترل $مقایسه تیمارها با کنترل منفی

 
نمودار 4: مقایسه میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 در گروه کنترل، استرس با سه گروه
(استرسی + تیمار شده با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل) (n=6)،** مقایسه کنترل منفی با کنترل   $$مقایسه تیمارها با کنترل منفی

شکل 1: برش ساژیتال از مناطق مختلف نیمه راست هیپوکامپ در گروه کنترل با رنگ‌آمیزی آبی تولوئیدین و اریتروزین (40x)

شکل (2): برش ساژیتال از مناطقCA1 و  CA2نیمه راست هیپوکامپ در گروه استرس با رنگ‌آمیزی آبی تولوئیدین و اریتروزین (40x)

شکل (3): برش ساژیتال از مناطق CA1و CA2 نیمه راست هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 50 گیاه برازمبل با رنگ‌آمیزی آبی تولوئیدین و اریتروزین (40x)

شکل (4): برش ساژیتال از مناطق CA1و CA2نیمه راست هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 75 گیاه برازمبل با رنگ آمیزی آبی تولوئیدین و اریتروزین (40x)

شکل (5): برش ساژیتال از مناطقCA1و CA2نیمه راست هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 100 گیاه برازمبل با رنگ آمیزی آبی تولوئیدین و اریتروزین (40x)
بحث
نتایج این تحلیل نشان دادند که میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA1 بین گروه کنترل منفی دارای استرس با گروه تیمار با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل دوزهای 50، 75، 100 میلی‌گرم بر کیلوگرم افزایش معناداری مشاهده شد (نمودار 1). میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 بین گروه کنترل منفی دارای استرس و گروه‌های استرسی با دوزهای  mg/kg50 (3±28) میلی‌متر مکعب و  mg/kg75 (3±27) میلی‌متر مکعب افزایش معناداری دارد اما میانگین دانسیته نورونی در گروه استرس همراه با عصاره mg/kg100 (3±22) میلی‌متر مکعب با مقایسه با گروه استرس تفاوت معناداری را نشان نداد (نمودار 2). مقایسه دانسیته نورونی ناحیه CA1 هیپوکامپ چپ در گروه استرس و گروه تیمار با دوز  mg/kg50 (3±25) میلی‌متر مکعب و دوز  mg/kg75 (3±27) میلی‌متر مکعب، گروه تیمار با دوز  mg/kg100 (3±27) میلی‌متر مکعب که افزایش معناداری را نشان می‌دهد (نمودار 3). میانگین دانسیته نورونی ناحیه CA2 هیپوکامپ چپ در گروه استرس و تیمار با عصاره هیدروالکلی برازمبل بادوزهای  mg/kg50 (3±29) میلی‌متر مکعب، mg/kg75 (3±26) mg/kg100 (3±26) میلی‌متر مکعب افزایش معناداری نشان می‌دهد (نمودار4). با توجه به‌شکل دانسیته نورونی در مناطق CA1 ,CA2 هیپوکامپ نسبت به گروه کنترل کاهش پیدا کرده است. با توجه به شکل 1 دانسیته نورونی در مناطق CA1 , CA2 هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 50 گیاه برازمبل نسبت به گروه کنترل افزایش پیدا کرده است. با توجه به شکل 2 دانسیته نورونی در مناطق CA1 ,CA2 هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 70 گیاه برازمبل نسبت به‌گروه کنترل افزایش پیدا کرده است. با توجه به شکل 3دانسیته نورونی در مناطق CA1,CA2 هیپوکامپ در گروه استرس + عصاره هیدروالکلی دوز 100 گیاه برازمبل نسبت به‌گروه کنترل افزایش پیدا کرده است. یکی از اهداف اصلی محققان کشف داروهایی است برای تحریک مناطقی از مغز که به‌وسیله جایگزینی، سلول‌ها ترمیم خود‌به‌خودی را انجام می‌دهند. تعدادی از مطالعات در این زمینه نشان دادند که آکسون‌های مغز توانایی رشد مجدد را بعد از درجاتی از صدمات دارند. برای این که سلول های جدید مغزی توسعه پیدا کنند سلول‌های بنیادی عصبی چند ظرفیتی در مغز تقسیم شده و به نورون ها و سلول های گلیال جدید تبدیل می شوند. برای بالغ شدن این سلول‌ها از سلول‌های چند ظرفیتی جدا می‌شوند و این نورون‌ها با نورون‌های فعال ارتباط برقرار می‌کنند و بیش از یک ماه طول می‌کشد تا نورون‌های جدید قادر به ارسال و دریافت پیام های جدید شوند، که این نشان می‌دهد نوروژنز یک فرایند کاملا کنترل شده است. نوروژنز توسط فاکتور‌های رشد کنترل می‌شود که این فاکتور‌ها می‌توانند تکامل سلول‌های جدید را رهبری کنند. فاکتور‌های رشد دیگری از جمله فاکتور نوروتروفیک نیز سلول را زنده نگه می‌دارند. فاکتورهای نوروتروفیک نظیر نوروگلی، فاکتور نوروتروفیک آزاد شده از مغز، فاکتور نوروتروفیک مژگانی و تعداد بسیاری از عوامل دیگر نیز دخیل می‌باشند. فاکتور رشد عصبی اولین مولکول نوروتروفیک شناخته شده است که در بقای سلول و حفظ آن در شرایط نرمال نقش بسزایی دارد و به‌نظر می‌رسد که یک جزء مهم از پروسه‌های ترمیمی است. فاکتورهایی نظیر نوروگلین از ارگان‌های هدف محیطی آزاد شده و از طریق انتقال اکسونی روبه جلو منتقل می‌شوند (19). آکسون‌ها این توانایی را دارند که به‌سرعت جهت خود را در پاسخ به غلظت فاکتورهای رشد عصب تغییر دهند. انواع زیادی از مولکول‌های اتصال‌دهنده سلول به‌سلول و سلول به ماتریکس خارجی از جمله ایمونوگلوبولین، اینتگرین و کادهرین در طی ترمیم و تکامل اعصاب نقش دارند (22). یکی از مکانیسم‌های احتمالی دیگر در بهبود یادگیری و نوروژنز ممکن است در خواص آنتی‌اکسیدانی گیاه برازمبل نهفته باشد. نشان داده شده است که مقدار تولید رادیکال‌های آزاد در هر نقطه از مغز بستگی به‌میزان مصرف اکسیژن آن ناحیه دارد. لذا سلول‌های هیپوکامپی که در جریان فعالیت‌های نظیر یادگیری مصرف اکسیژن بیشتری داشته و در نتیجه تولید رادیکال‌های آزاد بیشتری کرده و در مواجهه با تغییرات اکسیژن نسبت به مناطق دیگر مغز حساس‌ترند. گونه‌های اکسیژن فعال می‌توانند در مغز با اسید‌های چرب اشباع نشده واکنش داده و پراکسیداسیون لپید‌ها را افزایش دهند. آنتی‌اکسیدان‌ها سبب کاهش در پراکسیداسیون‌های لپید‌ها شده و از این طریق سبب کاهش اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد و کاهش پلاستیسیتی سیناپسی و تقویت طولانی‌مدت هیپوکامپ می‌شوند (23). در سال‌های اخیر مشخص شده که انواع رادیکال‌های آزاد و اکسید کننده‌های وابسته در فرایند پیری و پاتوژنز بیش از صد بیماری نقش دارند. سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی در حالت طبیعی در تعادل با سرعت تولید رادیکال‌ها فعال می‌باشد و این امر در حفظ هموستاز بدن مفید است و در انجام فعالیت‌های فیزیولوژیک مثل التیام زخم‌ها، دفاع در برابر میکروارگانیسم‌ها و غیره نقش دارد. در تحقیقی دیگر نشان داده شده که عصاره‌ سرشاخه‌های گلدار برازمبل به‌علت وجود ترکیبات فنلی، فلاونوئیدی و آنتوسیانینی دارای خاصیت ضد‌انگلی، آنتی‌اکسیدانی و ضد‌التهابی می‌باشد (24). هم‌راستا با پژوهش‌های دیگر، برازمبل به‌دلیل داشتن اثر آنتی‌اکسیدانی بالا موجب جمع‌آوری رادیکال‌های آزاد و کاهش آسیب‌های بافتی و سلولی می‌شود (25). تحقیقات نیز نشان داده عصاره و اسانس بخش هوایی گیاه برازمبل در غلظت‌های غیر‌سمی برای سلول، خاصیت آنتی‌اکسیدانی زیادی دارد (26). از آنجایی‌که این گیاه دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند فنلی، فلاونوئیدی و آنتوسیانینی می‌باشد، می‌تواند باعث فرایند نوروژنز شود. مطالعات نشان می‌دهد که بالا بودن ترکیبات فنولی دلیل عمده بالا بودن فعالیت آنتی‌اکسیدانی بعضی از عصاره‌ها از جمله عصاره‌های قطبی باشد. زیرا بر اساس شواهد موجود ارتباط مثبتی بین میزان ترکیبات فنولی و قدرت آنتی‌اکسیدانی گیاهان وجود دارد (13). به‌نظر می‌رسد که فلاونوئید ها موجب حفاظت از نورون‌ها در برابر آسیب ناشی از نوروتوکسین ها و عوامل التهاب‌زای سیستم عصبی شده، هم‌چنین دارای توانایی بالقوه در بهبود حافظه و یادگیری و عملکردهای شناختی می‌باشند. در مرحله اول این ترکیبات منجر به رگ‌زایی و نوروژنز خصوصاً در هیپوکامپ و مهار اپوپتوزیس ناشی از گونه‌های نوروتوکسیک می‌شوند (27). فلاونوئید‌ها هم‌چنین با اثر بر پروتئین‌کیناز‌ها، لپید کیناز‌ها، و مسیر MAP کیناز‌ها موجب بهبود ارتباطات نورونی در مناطق شکنج دندانه‌ای و ناحیهCA3 هیپوکامپ و به‌دنبال آن منجر به بهبود LTP می‌شوند. این ترکیبات روی مسیر ERK/CREB اثر کرده و آن را فعال‌می‌کند (28). عصاره گیاه برازمبل به‌عنوان یک منبع با ارزش از پلی‌فنول‌ها و فلاونوئید‌ها شناخته شده است که اثرات درمانی گیاه برازمبل، علاوه بر فعالیت ضد‌التهابی آن به فعالیت آنتی‌اکسیدانی اش نیز قابل استناد می‌باشد و نتایج به‌دست آمده در این تحقیق با افزایش دانسیته نورونی در گروه‌های تیمار با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل با نتایج دانشمندان هم‌سویی دارد. در حال حاظر بیش از 50 ترکیب فنولیک متعلق به چندین گروه به نام فنولیک اسید‌ها و مشتقات آن‌ها در برگ‌های گیاه برازمبل کشف شده است (29). لذا به‌نظر می‌رسد که اثرات عصاره برازمبل بر نوروژنز ناشی از ترکیبات پلی‌فنولی و فلاونوئید‌های موجود در این عصاره باشد و نتایج به‌دست آمده در این تحقیق با نتایج دیگر دانشمندان هم‌سویی دارد. در مطالعه حاضر افزایش دانسیته نورونی در نواحی CA1 و CA2 هیپوکامپ در گروههای تیمار شده با عصاره هیدروالکلی گیاه برازمبل بهعلت وجود ترکیبات پلی‌فنولی و فلاونوئید‌ها، کارتنوئیدها و اسیدهای چرب و خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی موجود در این عصاره باشد. با توجه به مطالب بیان شده و طبق نتایج این مطالعه تجربی، احتمالاً عصاره هیدروالکلی برازمبل به‌دلیل داشتن مواد پلی‌فنلی مانند فلاونوئیدها باعث افزایش دانسیته نورونی هیپوکامپ مغز به‌دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا، تعامل با آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، جلوگیری از تولید رادیکال‌های آزاد و واکنش با آن‌ها، کاهش انتشار سایتوکاین‌های التهابی و کاهش فعالیت سلول‌های التهابی از ایجاد تخریب بافتی در بافت عصبی جلوگیری می‌کند (28). مواد دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی با ایجاد پایداری در کمپلکس نسخه‌برداری ژن، سبب باز تولید و حفاظت این سلول‌ها در برابر آسیب‌های بافتی می‌شوند (29).
نتیجه‌گیری
بنابراین گیاه برازمبل به‌دلیل مواد پلی‌فنلی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالا برای جلوگیری از آسیب و بهبود عملکرد سیستم عصبی در افرادی که در معرض استرس هستند توصیه می‌گردد هر چند در این زمینه باید تحقیقات بیوشیمیایی و فارماکولوژی بیشتری انجام شود.
سپاس‌گزاری
این مقاله حاصل پایان‌نامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته فیزیولوژی جانوری بود. بدین‌وسیله از همه اساتید گروه زیست شناسی دانشکده علوم دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد به خاطر همکاری‌های بی‌دریغ تشکر و قدردانی می‌نماییم.
حامی مالی: ندارد
تعارض در منافع: وجود ندارد.

References:
1-Tavakoli M, Arab Bani Asad F, Bani Asad Sh, Amin F. The Effect of Immobilization Stress on the Pruritus Behavior in Male Rats. Shahrekord Med Sci J 2009; 13(2): 13-8.
2-Aoyagi Y, Takahashi Y, Satake Y, Takeya K, Aiyama R, Matsuzaki T, et al. Cytotoxicity of Abietanediterpenoids from Perovskiaabrotanoides and their Semisynthetic Analogue. Bioorganicand Medicinal Chemistry 2006; 14: 5285-91.
3-Man O, Willhite DC, Crasto CJ, Shepherd GM, Gilad Y. A Framework for Exploring Functional Variability in Olfactory Receptor Genes. PLoS ONE 2007; 2(8): e682.
4-Boger DL, Miyauchi H, Du W, Hardouin C, Fecik RA, Cheng H, et al. Discovery of a Potent, Selective, and Efficacious Class of Reversible Alpha-Ketoheterocycle Inhibitors of Fatty Acid Amide Hydrolase Effective as Analgesics. J Med Chem 2005; 48(6): 1849-56.
5-Behnam- Rasouli M, Nikravesh MR, Mahdavi-Shahri N, TehranipurM. Post- Operative Time Effects after Sciaticnerre Crashon the Number of Alpha Motonurons, Using a Sterological Couting Method (Dissector).Yranian Biomed J 2000; 4(1): 45-9.
6-Ferres I, Planas AM. Signaling of cell Deathand Cell Surviral Following Foca Cerebral Is Chemin: Life and Doath Struggle in the Penumbra. J Neuropathol Exp Neurol 2003; 62(4): 329-39.
7-Buggy DJ, Toogood L, Maric S, Sharpe P, Lambert DG, Rowbotham DJ. Lack of Analgesic Efficacy of Oral Delta-9-Tetrahydrocannabinol in Postoperative Pain. Pain 2003; 106(1-2): 169-72.
8-Aquilera G, Kiss A, Sunar-Akhasak B. Hyperreninemic Hypouldosteronism after Chronic Stress in the Rat.  J Clin Inv 1995; 96(3): 1512-19.
9-Guytan AC, Hall JE. Textbook of Medial Physiology. 3rd. Philadelphia Saunders 2006; 643-5.
10-Zoubeik M, Mohamedali M, Henni A. Experimental Solubility and Thermodynamic Modeling of CO2 in Four New Imidazolium and Pyridinium-Based Ionic Liquids. Fluid Phase Equilibria 2016; 419: 67-74.
11-Arabi F, Moharramipour S, Sefidkon F. Chemical Composition and Insectidal Activity of Essential Oil Perovskia Abrptanoides (Lamiaxeae) Against Sitophilus Oryzae and Tribolium Castaneum. Inter J Tropical Insect 2008; 28(3): 144-50.
12-Ballabh B, Chaurasia OP, Ahmed Z, Balasingh SH. Traditional Plants of Cold Desert Ladakh-Used against Kidney and Unrinary Disorders. Ethnopharmacology 2008; 118(2): 331-39.
13-Ahmadi R, Abbasi Z, Askari. Effects of Acute and Chronic immobility Impact Movement Stress on Serum Levels of TT4, T3, and TSH Hormones in Male Rats. Tabriz Med Sci J 2013; 35(1): 6-11.
14-Esmaeili S, Naghibi F, Mosaddegh M, Sahranavard SH, Ghafari S, Abdullah NR. Screening of Antiplasmodial Properties Traditionally Used Among Some Iranian Plants. Ethnopharmacol 2008; 121(3): 400-4.
15-Tehranipour M, Sabzalizade M. Effect of Cannabis Sativa Alcoholic Extract on Hippocampus Neuronal Density in Rats. J Gorgan Univ Med Sci 2011; 13 (2): 9-15. [Persian]
16-Ferro M A, Avison WR, Campbell M K, Speechley KN. The Impact of Maternal Depressive Symptoms on Health-Related Quality of Life in Children with Epilepsy: A Prospective Study of Family Environment as Mediators and Moderators. Epilepsia 2011; 52(2): 316-25.
17-Mirzaei M, Shafei F, Niakan S. Effect of Bleaching on Shear Bond Strength of Composite Resins to Bovine Enamel Using Three Bonding Agents. J Islam Dent Assoc Iran 2013; 25(2): 101-8.
18-Vukovic N, Milosevic T, Sukdolak S, Splujic S. Antimicrobial Activites of Essential Oil ND Methanol Extract of Teucrium Montanum. ADVertise with oxford J 2007; 4(S1): 17-20.
19-Obame LC, Edou P, Bassole HN, Traone AS. Chemical Composition, Antioxidant and Antimicrobial Essential Oil of Dracryodes Edulis Frome Gabon. African J Microbial 2008; 2(6): 148-52.
20-Hart PH, Brand C, Carson CF, Riley TV, Prager RH, Finaly-Jones JJ. Terpenin-4-Ol, the Main Component of the Essential Oil of Melaleuca Alternifolia (Teea Tree Oil), Suppresses Inflammatory Mediator Production by Activated Human Monocytes. Inflamm Res 2000; 49(11): 619-26.
21-Schalkwijk CG, Stehouwer CD. Vascular Complication in Diabetes Mellitus: The Rile of Endothelial Dysfunction. Clin Sci 2005; 109:143-59.
22-Jennifer L, Dougherty MS. Impact of Child-Centered Play Therapy on Children of Different Developmental Stages. Texas: University of North Texas; 2006: 119.
23-Orlowski JP, Cramer CL, Fiallos MR. Diabetic Ketoacidosis in the Pediatric ICU. Pediatr Clin Am 2008; 55(3): 577-587.
24-Akhondzadeh Sh, Fallah-Pour H, Afkham Kh, Jamshidi AH, Khalighi-Cigaroudi F. Comparison of Crocus Sativus L, And Imoperamine in the Treatment of Mild to Moderate Depression: A Pilot Double-Blind Randomized Trial. BMC Complement Altern Med 2004; 4: 12-6.
25-Lee L, Harrington R, Louie B, Newschaffer C. Children with Autism: Quality of Life and Parental Concerns. J Autism Dev Disord 2008; 38(6): 1147-60.
26-Murrow JR, Sher S, Ali S, Uphoff I, Patel R, Porkert M, et al. The Differential Effect of Statins on Oxidative Stress and Endothelial Function: Atorvastatin versus Pravastatin. J Clin Lipidol 2012; 6(1): 42-9.
27-Panico AM, Cardile V, Garufi F,  Puglia C,  Bonina F,  Ronsisvalle G. Protective Effect of Capparis Spinosa on Chondrocytes. Life Sci 2005; 77(20): 2479-88.
28-Egger HL, Angold A. Common Emotional and Behavioral Disorders in Preschool Children: Presentation, Nosology, and Epidemiology. J Child Psychol Psychiatry 2006; 47(3-4): 313- 37.
29-Yoshino K, Miyauchi Y, Kanetaka T, Takagi, Kogo K. Anti-Diabetic Activity of a Leaf Extract Prepared from Salacia Reticulate in Mice. Biosci Biotechnol Biochem 2009; 73(5): 1096-104.